“Tüm gün boyunca “Amerika’ya ölüm” diye bağıran dört milyonluk bir şehirde saklanan altı kişi var. Bir haftada bir filmin altyapısını kurmak istiyorsun. Hollywood’a yalan söylemek istiyorsun, yalanın meslek olduğu bir şehire. Sonra kahvaltıda CIA kanı isteyenlerin ülkesine 007’yi sızdıracaksın ve dünyanın en çok gözetlenen şehrinden “Mutlu Aile”yi dışarı çıkaracaksın”
CIA’nın İran’daki devrimden sonra halkın kuşattığı elçilikten kaçarak Kanada elçiliğine sığınan altı Amerikalıyı ülkeden kaçırmasının hikâyesi.
En İyi Film dalında Oscar, Altın Küre ve BAFTA ödüllerini kazanan, ayrıca aday olduğu altı daldan ikisinde de (Uyarlama Senaryo ve Kurgu) Oscar’a layık görülen bir ABD yapımı. Gerçek bir olaya dayanan filmin anlattığı kurtarma operasyonuna Hollywood’un bulaşmış olmasına ve tüm operasyonun sahte bir film çekimi üzerine kurulmuş olmasına uygun bir şekilde bu bol ödüllü yapım da tam bir Hollywood filmi. Teknik ustalığı yerli yerinde, heyecanı ve gerilimi akıllıca kurulmuş ve seyircinin ilgisini hep üzerinde tutmayı başaran bir film bu ve tüm bu “başarılı” Hollywood filmlerinin olmazsa olmazı olan bunların üzerine elbette Hollywood’un kötü alışkanlıkları da bolca boca edilmiş. Gerçek hikâyeden epey sapan ve bu sapmayı sadece “sinemanın” gereği olarak açıklayamayacak olan bir senaryo ve açılıştaki birkaç cümle dışında bol bol CIA övgüsü. Dolayısı ile içeriği açısından epey sakat, teknik ögeleri açısındansa hayli çekici bir film. Herhalde içeriğine itirazı hep diri tutarak seyredilmesi gereken ve zaten ancak da bu problemleri bir kenara koyularak seyredilebilecek bir çalışma.
Film belgesel görüntüler ile çizgi roman havalı çizimlerin kaynaştırıldığı bir bölümle başlıyor ve bir ses bize kısa bir İran tarihi anlatırken, CIA’nın 1953 yılında İran’ın seçimle işbaşına gelmiş lideri Musaddık’ı devirdiğini ve Şah Rıza Pehlevi’yi iktidarın tek hâkimi yapan yolu açtığını söylüyor. Bu giriş bize hikâyenin kötü adamının CIA olacağını haber verse de -elbette- hikâye böyle ilerlemiyor. Şah dönemindeki işkencelerden daha sonra bir cümle ile söz edilse de, filmin asıl odağı “kötü İranlıların eline düşmeden” altı elçilik çalışanını ülkeden dışarı çıkarmayı hedefleyen operasyonu yürüten kahraman CIA ajanı. İran’da islam Devrimi gerçekleşmiş ve halk Amerikan elçiliğinin önünde Amerikalıların ülkeden kaçmasını sağladığı şahın iadesi için hayli kalabalık gösteriler yapıyor. Derken -polis ve askerin de göz yumması ile- bu kalabalık elçiliğe saldırıyor ve içeridekileri rehin alıyor. 444 gün süren bu rehin almanın gerçekleştiği anda elçilikteki altı kişi binadan kaçmayı başararak Kanada elçiliğine sığınıyor. Bundan sonrası zamana karşı bir yarış: Elçilikteki yok edilen (kağıt kırpma makinelerinde kırpılan) belgeleri bir araya getirmek için hummalı bir çalışma içine giren İranlıların altı kişinin kaçak olduğunu fark etmesinden önce bu çalışanları ülke dışına çıkarma operasyonu düzenleyen CIA’nın zaman karşı yarışı bu anlatılan.
Bu operasyonu -kuşkusuz anlatmaya değer bir operasyon bu- anlatırken de, film bir Hollywood yapımından beklenmesi gerektiği gibi her yola başvuruyor ve öncelikle hikâyeyi çarpıtıyor. Hiç yaşanmamış bir “İranlı askerlerin araçları ile uçağın peşine düşmeleri” hikâyesi uydurmak, sorunsuz ve nerede ise stressiz geçmiş havaalanındaki kontrol anlarını uydurulmuş gerilim ögeleri ile süslemek, tam tersi gerçekleşmişken Birleşik Krallık ve Yeni Zelanda elçiliklerinin bu altı kişiyi almayı ret ettiklerini iddia etmek, yaşananların asıl “kahraman”ı Kanada olduğu halde başarının aslan payını CIA’ya vermek vs… Bir gerçek olay bir hikâye ile sinemaya aktarılırken, olan biten bire bir yanısıtıl(a)maz perdeye; sonuçta bir belgesel değil bir kurgudur aracınız. Ne var ki film bu kabul edilebilirliğin çok ötesine geçiyor ve yakın tarihte yaşanmış bir olayı arsızca değiştiriyor ve bir Hollywood eseri olarak kendisine yakışanı yapıyor! Operasyonun başındaki Antonio J. Mendez’in “The Master of Disguise” adlı kitabından ve Joshuah Bearman’ın “Ther Great Escape” adlı makalesinden Chris Terrio tarafından sinemaya uyarlanan ve Ben Affleck’in yönettiği film bu özelliği ile de tipik bir Hollywood anlayışının temsilcisi oluyor. Kapanış jeneriğinde aksi belirtilmiş olsa da CIA’ın yapımına epey katkı sağladığı 2016’da ortaya çıkan filmin sonunda sarf edilen “Barışçı bir şekilde ülkemizin onurunu koruduk” sözü herhalde filmin niyeti için tek başına yeterli bir gösterge olarak kabul edilebilir.
Zor zamanlarda bile esprilerin yapılabildiği, süslü sözlerin (“Kurtarma operasyonları kürtaj gibidir: İhtiyacınız olsun istemezsiniz, olduğunda da kendi başınıza halledemezsiniz”) sarf edildiği, fikir ayrılıkları ve çatışmalar yaşansa da sonuçta dayanışmanın hâkim olduğu ve Amerikalıların “kötü adamlar”ı bir güzel oyuna getirdiği film sonuçta bir Amerikan övgüsü elbette. Bu övgüyü yaparken, baş “kahraman”ı olan CIA ajanının aile hayatını hikâyede hiçbir önemi ve yeri olmadığı halde ve kuşkusuz aile kurumunun “kutsal”lığı ile ABD’nin “kutsal”lığını örtüştürmek üzere gündemde tutması filmin rahatsız edici bir diğer boyutu. Makyaj ve efekt uzmanı John Chambers’ın CIA’ya bu operasyonda sağladığı katkıyı daha önce de kurumun farklı işlerinde de tekrarladığını bilmek, Hollywood’un Amerikan propagandasını, geçmişi döktüğü kanlar, devirdiği hükümetler, işkence ettiği insanlarla dolu bir örgütle işbirliği yapmaya kadar taşıdığını da hatırlamamızı sağlıyor. Mutlaka bir kahramanlık hikâyesi anlatmak derdindeyse bir sinemacı, bunu yirminci yüz yılın bu en kirli örgütlerinden birini överek değil, örneğin binlerce kağıt şeridini ve parçasını tek tek bir araya getirmeye çalışarak Amerikan elçiliğinin sırlarını ortaya çıkarmaya uğraşan çocukları gündemine alarak yapabilirmiş.
Yönetmenliğin yanında başrolü de üstlenen Ben Affleck’in her zamanki gibi oynamayıp sadece fiziksel varlığını ortaya koymakla yetinen bir peformans gösterdiği filmde finale doğru olan bir sahnede, rüzgarda hafifçe sallanan ABD bayrağının asılı olduğu evin kapısı önünde “ailenin bir araya gelmesi”nin (sonuçta kahraman erkek sadece ülkesini değil, en az o kadar kutsal olan ailesini de korumak için girişmiştir bu operasyona ve bu sonu da hak etmiştir!) tüm niyetini ortaya koyduğu filmin içeriği ile ilgili tüm bu önemli problemlerine karşılık Hollywood zanaatkârlığının oldukça yüksek noktadaki örneklerinden biri olduğunu da söylemek gerekiyor. 1970’lerin havasını yansıtan görüntüleri, Alexandre Desplat’ın başarılı müzik çalışması, kurgunun etkileyici içeriği ve bir filmi oluşturan tüm teknik unsurların ustalıklı kullanımı ile film heyecan ve gerilim arayan ama gerçekleri pek de umursamayanlar için ideal bir seyirlik olarak bile nitelendirilebilir. Sonuçta parlatılmış ve iyi pazarlanmış bir film bu ve tıpkı Affleck’in Kanada elçiliğine sığınan altı kişiyi canlandıran oyuncuların 1979’un tarzında dekore edilmiş bir evde bir hafta birlikte yaşayarak filme hazırlanmalarını istemesindeki şov gibi (şov çünkü film hiçbir anında bu altı karakteri ve hissettiklerini ana konusu yapmıyor ve Affleck’in isteği de bir pazarlama aracı olarak düşünüldüğünü çok açıkça belli ediyor o nedenle) hedefine de ulaşıyor. Pazarda geçen sahneden tüm havaalanı bölümüne zamana karşı yarıştan kameranın gerilimi hep canlı tutan görüntüler sergilemesine kadar ustaca çekilmiş ve pazarlanmış bir film (daha doğrusu bir ürün) bu.
(“Operasyon: Argo”)