“Gerçekten kim olduğunu kabul edene kadar asla huzur bulamayacaksın”
Geçmişini ve gerçekte kim olduğunu aramaya devam eden CIA ajanı Jason Bourne’un bu arada teşkilatın başka kirli sırlarını daha öğrenmesinin hikâyesi.
Robert Ludlum’un romanından yola çıkılarak çekilen Jason Bourne filmlerinin beşincisi. 2002 yılında “The Bourne Identity” ile başlayan ve ardından “The Bourne Supremacy” (2004) ve “The Bourne Ultimatum” (2007) ile devam eden serinin ilk üç filminde, bu “arayış içindeki” ajanı Matt Damon oynamıştı. İkinci ve üçüncü filmleri yöneten Paul Greengrass’ın olmayacağını öğrenince Matt Damon yeni bir Bourne filminde oynamak istememiş ve her ne kadar Bourne’un adını taşısa da (“The Bourne Legacy”) onu değil, Jeremy Renner’in oynadığı bir başka ajanı anlatan film ile devam edilmişti seriye. Serinin şimdilik bu son filminde ise Matt Damon arzu ettiği gibi Paul Greengrass ile çalışmış ve ortaya aksiyonu çok sıkı, hikâyesi pek o kadar sıkı olmayan bir sonuç çıkmış. İlk filmden beri, unuttuğu geçmişini ve nasıl çok tehlikeli ve rahatça öldürebilen bir CIA ajanı olduğunu hatırlamaya çalışan ve hayatının sırlarını birer birer çözmeye çalışan ajanın “kimlik arayış”ı seriyi pek çok aksiyon filmden ayıran en önemli öğeydi kuşkusuz. Doğrudan ajanın adını taşıyarak bu kimlik meselesini daha da derinleştireceğini ima eden film, evet bu sorgulamasını devam ediyor ve yeni birtakım gerçekleri onunla birlikte biz de öğreniyoruz ve açıkçası filmi hâlâ orijinal gösteren tek unsur da bu. Aksiyonunun çok görkemli ve göz alıcı olduğu tartışılmaz bir gerçek ve meraklılarını epey keyiflendirecektir bu teknik başarısı ile.
Hikâyesi Yunanistan, İzlanda, ABD, İtalya, Almanya ve İngiltere’de geçen filmin çekimleri de Yunanistan hariç yine bu ülkelerde gerçekleştirilirken, Yunanistan’da geçen sahneler İspanya’da çekilmiş. Tüm bu ülkelerde dolaşan film, bazıları epey kalabalık bir figüran kadrosunun boy gösterdiği hayli görkemli ve pahalı sahnelerle seyircinin gözünü alıyor sürekli olarak. Örneğin Las Vegas’ta geçen arabalı takip sahnesi tam beş haftada çekilmiş ve 170 araba hurdaya çıkacak şekilde parçalanmış bu çekimler sırasında. Karşılığı alınmış mı diye sorarsanız tüm bu çabanın, aksiyon açısından bunun cevabı kesinlikle evet. Nefes alınmadan izlenecek türden bu sahnelerin çoğu ve kesinlikle heyecanlandırıyor, tempo asla düşmüyor ve tehlike/gerilim havası hep canlılığını koruyor. Dolayısı ile eğer aksiyonla sevgi dolu bir ilişki içinde değilseniz, bir parça yorabilir sizi film. Önceki Bourne filmlerinin izlenip izlenmediğine bağlı olarak, Bourne’un arayış hikâyesi -özellikle aksiyonun çok meraklısı olmayanlar için- filmi ya yeterince ilginç kılacak ya da yeterli gelmeyecektir. Bunun nedeni bu arayışın aslında hayli ilginç olması ve karakterini de ilgi çekici kılması ama önceki filmlerde gördüğümüze yeni öğeler katılmış olsa da bir parça tekrar hissinin de kendisini göstermesi. Mükemmel bir ajan (mükemmel bir katil aynı zamanda) olan bir adamın unuttuğu geçmişinden her filmde birtakım parçalar hatırlaması ve nasıl böyle bir adam olduğunu anlamaya çalışması kesinlikle farklı bir tema elbette ve karakterinin tüm o gücünün arkasındaki kırılgan hüznünü ve gizemini hissetmek de hayli keyifli bir tecrübe ama, sonuçta tekrar vurgulayalım ki bu özellikle önceki filmleri görmemiş olanlar için böyle.
Bourne karakteri tüm film boyunca sadece 288 kelime konuşuyormuş söylenene göre ve bu tercihin filme kesinlikle yakıştığını söylemek gerek; çünkü hem sıkı bir aksiyon filmine yakışan bir durum bu, hem Tarantino filmlerindeki gibi “bakın ne güzel diyaloglar yazdım” yapaylığından uzak durulmuş olunuyor hem de bu “sessizlik” karakterine gerçekten yakışıyor. Kimseye güven(e)meyen bir karakterin konuşmaktan kendini sakınması doğru bir tercih de zaten hikâyenin gerçekçiliği açısından. İlk Bourne filminde oynadığında 32 yaşında olan Matt Damon’ın bu film çekilirken 46 yaşında olduğunu düşünürsek, sanatçının -fiziksel olarak- hayli zor bir rolün altından rahatlıkla kalktığını ve hikâyenin bu gerçekçiliğine zarar vermediğini söylemek mümkün. Aksiyon dışındaki sahnelerde duygularını belli etmeyen sessiz bir karakteri tekrara düşmeden (ve sıkmadan) canlandırmak belli bir ustalık gerektiriyor ve Damon bu ustalığa sahip olduğunu gösteriyor bize.
Senaryosunu Paul Greengrass ve Christopher Rouse’un yazdığı bu filmin ve önceki Bourne hikâyelerinin “politik” duruşları üzerinde de bir parça düşünmekte yarar var. Teşkilatın (CIA) en tepe isminden başlayarak kimi elemanlarını hayli kirli oyunların içinde gösteriyor açıkçası hikâye ama bu kirliliğin kurumun doğasından kaynaklandığını bir türlü tam olarak söylemiyor. Burada da bu kirliliğin kişiler değişince ortadan kalkıp kalkmayacağı konusunu özellikle ortada ve yoruma açık bırakıyor sanki. Bir başka ifade ile söylersek, ikircikli bir tutumu var filmin eleştirisinde. Kahramanımızın peşine düşen ve tam bir “doğal katil” olan bir başka ajanın onunla olan kişisel bağlantısının niteliği de önemli burada. Bourne yüzünden yakalanınca Suriye’de iki yıl işkence görmüş bir ajan bu ve CIA elemanı olduğuna göre de işkencenin failinin ya IŞİD ya da Esad’a bağlı güçler olması gerekiyor ama bu da doğrudan söylenmiyor ve elbette adamın Suriye’de ne aradığı da konuşulmuyor.
Bourne’un teşkilata dönüp dönmeyeceği konusu hikâyenin üzerinde durduklarından biri. CIA içindeyken yapılan bir karakter analizi onun başka bir hayata uyum sağlayamayacağını ve doğasının bu iş için çok uygun olduğunu “ortaya çıkarmış” ama rahatlıkla kan dökebilen bir karakter olabilmeyi benimsemek hiç de kolay bir durum değil kesinlikle ve ajanımızın “trajedi”si de bundan kaynaklanıyor zaten temel olarak. “Nasıl bu kadar rahat kan dökebiliyorum” cevaplanması zor bir soru çünkü ve bir varoluşsal sorgulamaya da götürür soranı. Ne var ki sonuçta tüm “liberal” öğelerine rağmen bir Amerikan filmi bu ve artık 1970’lerdeki sola eğilimli liberal düşüncelerin yeri yok bu sinemada. Dolayısı ile Bourne’un bir gün teşkilata dönüp “iyi bir ajan” olarak ülkesini ve dünyayı kötülerden temizlediğini görürsek çok da şaşırmamalı.
Snowden’ın birkaç kez adının anıldığı filmde CIA’in gücünün dehşetine de tanık oluyoruz sık sık. Yunanistan’daki hükümet karşıtı bir gösteride geçen sahnede hem bu ülkede rahatça at oynatan CIA ajanlarının yaptıklarını seyrediyoruz hem de Amerika’da bir odada oturanların binlerce protestocunun olduğu bir ortamda tek tek yüzleri tanımlayabildiğini ve o kaosun ortasında iki kişinin peşine düşebildiklerini görüyoruz. Dakikalar süren, gerçekten etkileyici bir teknik ve görsellikle çekilen ve kaos anlarındaki kurgusu ile dikkat çeken bu bölümde Amerikalıların gösterinin gerçekleştiği meydandan atılan tüm sosyal medya mesajlarını takip altına almasını ve Yunan polisinin kamera görüntülerine sızmasını seyrediyoruz. Ücretsiz kullandığımız sosyal medya uygulamalarının ve haberleşme programlarının bu bedavalılığının sadece reklam gelirleri ile izah edilemeyeceğini de hatırlatıyor bize film açık bir şekilde. “Herkesi ve her an takip altına alacak” bir programı tasarlayan bir teşkilatı işaret ediyor film bize bu hikâyede.
Başta özellikle kalabalık sahnelerindeki aksiyonu olmak üzere gösterişli havasını hiç yitirmeyen film günümüzün pek çok aksiyon filminin zaman zaman yaşadığı sıkıntılardan izler de taşıyor. İki temel problem var burada: Süresi gittikçe daha uzayan ve ihtişamı gittikçe artan bu aksiyon sahneleri bir kendine hayranlığın göstergesine dönüşüyor adeta ve “ne olduğunu” değil sadece “nasıl olduğunu” önemsememizi istiyor sanki bu filmlerin yaratıcıları ki pek çok aksiyonseverin bunu hiç dert etmeyeceğini söylemek -maalesef- mümkün kuşkusuz.
Hikâyeye uygun ve özenli bir jenerik ile kapanan filimde Alicia Vikander ve Vincent Cassel’in performanslarının da dikkat çektiğini belirtelim ve Yunanistan halkının inatla devam eden ve dünyanın ekonomik ve toplumsal düzeninin sonucu olan protestolarının -gerekçelerinden hiç bahsedilmeden- aksiyon sahnelerine fon olmasının çirkinliğini de unutmayalım. İşte tam da bu sahnelerde zaman zaman protestocuların elinde gördüğümüz kızıl bayraklara, o bayrakları inatla ellerinden bırakmayıp daha iyi ve adil bir dünyayı düşlemeye devam edenlere ve “Bir gün mutlaka” diyenlere selam göndererek, umudun “iyi ajanlar”ın değil onların ellerinde olduğunu söyleyelim son olarak.