Bilim tarihinin iki büyük ismi, Galileo Galilei ve Isaac Newton üzerine William Bixby’nin hazırladığı ve Türkçe baskısında belirtilmese de MIT’den bilim tarihçisi Giorgio de Santillana’nın danışmanlığını yaptığı bir kitap. TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları dizisinden ilk kez 1997’de yayımlanan kitabın orijinal baskısı ise ilk kez 1964’te yapılmış. Bixby popüler bir bilim kitabının, konunun uzmanlarından çok, meraklılarına hitap etmesi gerekliliğine uygun bir içerikle hazırlamış kitabı ve çekici fotoğraf ve çizimlerle de destekleyerek ortaya okuması keyifli bir eser çıkarmış.
Kitabın yazılış tarihinin üzerinden 56 yıl geçmiş ve bu süre bilim alanındaki değişiklikler için uzun bir süre olsa da, konunun 17. yüzyılın iki dehası olduğunu düşününce bir sorun oluşturmuyor bu ama yine de birkaç yerde “Çevirmenin Notu” ile düzeltmeler yapılmış güncel bilimsel keşifler dikkate alınarak. Örneğin orijinal metindeki Plüton gezegeni için kullanılan “… büyüklüğünü bile söyleyen çıkmamıştır” ifadesinin yanında “… Plüton’un çapının 2302 km olduğu bilinmektedir” notu düşülmüş 1997’de kitap bizde basılırken. Bugün ise çapın 2376,6 (+/- 3,2 km) olduğu biliniyor. Bilimin sürekli araştırma, bilindiği varsayılanları yeniden değerlendirme ve yeni keşifler peşinde çalışmak demek olduğunun güzel bir örneği olsa gerek bu. Belki daha da güzel bir örnek ise kitapta -doğal olarak- hep gezegen olarak anılan Plüton’un statüsünün 2006 yılında gezegenden “cüce gezegen”e düşürülmüş olması. (Güncel bir başka bilgiyi not etmek açısından ekleyelim: Kitapta dünyadaki en büyük teleskobun 1949’da faaliyete geçen Hale olduğu yazıyor ama bu unvanını 1976’da devreye giren Sovyetler’in BTA-6 teleskobuna kaptırmış aslında. Şu anda ise bu unvan Kanarya Adaları’ndaki Gran Telescopio Canarias’a ait.) İşte kitabın ele aldığı iki büyük bilim adamı da çalışmaları ile bu sürekli keşif duygusunun en çarpıcı sonuçları yaratanlarından.
Kitapta orijinal baskıyı yapan American Heritage Publishing’in kısa bir sunuş yazısı var. Burada karakterleri birbirinden çok farklı iki insana (“Tartışmacı” Galileo ile “Pek konuşkan olmayan” Newton) “evrenin bir saat gibi düzgün çalışmasının” açıklamasını borçlu olduğumuz vurgulanıyor. Türkçe baskısına ise 1976’da TÜBİTAK Bilim Ödülü’nü kazanan Profesör Erdoğan Şuhubi bir önsöz yazmış (kendisi ayrıca Türkçe metnin bilimsel danışmanlığını da üstlenmiş) ve kitapta da açıklanan bir farkı, doğayı anlama çabasında Galileo’nun “Nasıl”a, Newton’un ise “Neden”e odaklanmasını anlatmış ve bilimsel yöntemin bu iki bilimcide de karşılığını bulan öneminin üzerinde durmuş. Bixy “Ancak Galileo ve Kepler cisimlerin nasıl hareket ettiklerini göstermekle sınırlı kalmışlar, nedenlerini ise bilinçli olarak gözardı etmişlerdi” ifadesi ile bir örneğini vermiş bu farkın.
Kitabın görsel tasarımı bir popüler dizi eserine uygun bir şekilde oluşturulmuş. Farklı kaynaklardan alınan tablo ve fotoğrafların (keşke bu kaynaklar toplu olarak listelenmeyip, her bir görsel malzeme için ayrı ayrı belirtilseymiş) yanında Herbert Borst’un orijinal harita ve çizimleri de yer alıyor. Okuma serüvenini zenginleştiren, keyiflendiren ve anlatılanın daha iyi hayal edilebilmesini sağlayan bir görsel düzeyi var kitabın. Kuşkusuz asıl olan eserin metni ama yine de görsel malzemenin zenginliği okuma zevkinin artmasına katkı sağlayarak kitabın da kalitesini yükseltiyor.
Her iki bilim adamı için dörder, toplam sekiz bölüme ayrılmış kitap. Galileo için ayrılan bölümler sırası ile “Tartışmacı”, “Hareket Halindeki Cisimler”, “Yeni Bir Bakış” ve “Galileo’nun Günahı” başlıklarını taşırken, Newton’u anlatan bölümler için “Newton Cambridge’de”, Yere Düşen Bir Elma”, “Principia” ve “Gezegenlerin Ötesinde” başlıkları kullanılmış. Yüzlerce yıl boyunca bilim dünyasını yöntemleri ve yargıları (vardığı sonuçları) ile olumlu ve olumsuz olarak etkilemiş olan Aristoteles’ten farklılaşmanın her iki bilim adamı ama özellikle de Galileo’ya yarattığı zorluklar ve onların bu zorluklara karşı mücadeleleri kitapta önemli bir yer tutuyor. Benzer şekilde, dinsel ve bilimsel düşüncenin yüzlerce yıl boyunca birbiri içine girmesinin neden olduğu dogmalara karşı da verilen bir mücadelenin öyküsü olarak nitelenebilir bu iki bilimciyi anlatan kitap. Tüm hayatları boyunca, Galileo’nun bir başka büyük bilim adamı olan Kepler’e yazdığı mektuptaki “Tıpkı yılanların kulaklarını tıkadıkları gibi, insanlar da gözlerini gerçeğin ışığına kapatıyorlar” ifadesine uygun olarak, kendi gözlerini tüm evrene yönelterek onu anlamamızı sağlayan ve gerçekler için gözlerimizi açmamızı sağlayan Newton ve Galileo’yu bir popüler kitabın doğal dar kapsamı içinde de olsa keyifli bir okuma sağlayacak şekilde ele alan kitap tüm amatör bilim ve tarih meraklıları için.
(“The Universe of Galileo and Newton”)
Abdi İpekçi’nin İsmet İnönü ile yaptığı ve temel olarak onun Atatürk hakkındaki görüşlerini içeren söyleşi. İlk kez 1968’de yayımlanan eser daha sonra bu söyleşilerde üzerinde durulan konularla ilgili farklı görüşleri de içeren ve böylece bir karşılaştırmaya imkân sağlayan alıntılarla ve Atatürk ve İnönü hakkında farklı kişilerle yapılmış söyleşilerle zenginleştirilmiş. Tümü zamanında Milliyet gazetesinde yayınlanmış bu metinlerden ilki olan İnönü söyleşisi İpekçi’nin de belirttiği gibi “… ilk bakışta, bilinenlerin dışında önemli bir yenilik getirmeyen nitelikte gözükebilir” ama İnönü’nün hassasiyetle seçilmiş cümle ve kelimelerinin arkasındakileri düşündürmeyi başaran bir sohbet kitaptaki. Eklemeler sonucunda İnönü’nün görüşleri kadar, hatta belki daha fazlası ile başkalarının Atatürk hakkındaki görüşlerini içerir hâle gelen kitap Atatürk ve İnönü kadar, cumhuriyetin ilk yılların üzerine de ilgi yaratabilecek bir eser.
Che Guevara üzerine Miguel Suarez tarafından hazırlanan bir kitap. Bir biyografi olmaktan çok, önemli bir bölümü, onun Bolivya’daki günlerini anlatan ve 7 Kasım 1966 ile 7 Ekim 1967 arasında tuttuğu notlardan oluşan günlükten oluşan kitap ona ve devrimciliğine hayran olduğu anlaşılan Suarez tarafından hazırlanmış. Kitabın orijinali nasıldır bilmiyorum ama Nokta Kitap tarafından hazırlanan kitap ciddi bir editör problemi içeriyor ne yazık ki. Yine de Che’nin büyüklüğü ve önemi, onun üzerine hazırlanmış, derin bir sevgi ve saygının emeği olan bu kitabı değerli kılıyor.
Britanyalı yazar Doris Lessing’in 1950 tarihli romanı. İran doğumlu olan ve ailesi ile birlikte altı yaşındayken Zimbabwe’ye (o tarihteki adı ile Güney Rodezya) yerleşen yazarın bu kitabı yayımlanan ilk eseri ve Lessing’in yirmi dört yıl boyunca yaşadığı Afrika’daki gözlemlerini başarı ile yansıttığı çarpıcı bir eser. Beyazların üstünlüğüne dayanan, ırkçılığın doğal olduğu bir ortamda beyaz bir kadının yaşadıklarını güçlü bir dil ile anlatan romanı kendisi gibi Britanya kökenli olan, Güney Rodezya İşçi Partisi üyesi ve otobiyografisinde “sağlam, güvenilir ve sakin” sözcükleri ile tarif ettiği Gladys Maasdorp’a ithaf etmiş yazar. İlginç bir şekilde, bu romanın ana karakteri olan Mary bu sözcüklerin tanımladığı yerin tam karşısında duruyor ve yazar için bir yandan bir kadının çöküşünü anlatırken, diğer yandan da ırkçılığa dayalı bir rejimin tüm bir kıtayı ve halkını nasıl etkilediğini sergilemesinin de aracı oluyor. 1981’de Zimbabwe’li yönetmen Michael Raeburn tarafından sinemaya da aktarılan romanın adını T. S. Eliot’ın “Nisan ayların en zalimidir” dizesi ile başlayan ünlü şiiri “The Waste Land”de (Çorak Toprak) yer alan bir başka dizeden almış 2007’de Nobel kazanan Lessing ve bir cinayetin hemen sonrası ile başlayıp, daha sonra geri dönüşle bu cinayete giden yolu anlatan kitapta etkileyici ve keyifli bir okuma serüveni sunmuş okuyucuya.