“Lütfen beni görmezlikten gelme, beni öldürür bu. Benden nefret ettiğin düşüncesine dayanamıyorum. Suskunluğun beni öldürüyor. Benden nefret ettiğini görmektense ölmeyi tercih ederim”
1980’lerde İtalya’da on yedi yaşında bir öğrenci ile onun profesör babasına yaz boyunca araştırmalarında yardımcı olmak için ABD’den gelen yirmi dört yaşında bir doktora öğrencisi arasında gelişen aşkın hikâyesi.
André Aciman’ın 2007 tarihli ve aynı adlı romanından uyarlanan bir İtalya, ABD, Fransa ve Brezilya ortak yapımı. Senaryosunu James Ivory’nin yazdığı ve yönetmenliğini İtalyan sinemacı Luca Guadagnino’nun üstlendiği film yönetmenin “Arzu” başlığı altında topladığı üçlemesinin son eseri aynı zamanda ve kendinden önceki 2009 tarihli “Io Sono l’amore” (Benim Adım Aşk) ve 2015 yapımı “A Bigger Splash” (Sen Benimsin) gibi arzu ve aşkı yine çekici bir içerikle ele alan önemli bir çalışma. Genç bir karakterin –filmde doğrudan belirtilmese de- romana göre kendisinden 7 yaş büyük olan bir adama duyduğu ve karşılığını bulan ilgi sinemanın son zamanlardaki en etkileyici aşk hikâyelerinden birini yaratıyor ve iki aktörün (Armie Hammer ve özellikle de âşıklardan daha genç olanını olağanüstü bir performansla canlandıran Timothée Chalamet) oyunculukları, entelektüel karakterleri ve aşkın -eşcinsel niteliği nedeni ile daha da artan- kırılganlığını ve kalp kırıcılığını ve beraberinde getirdiği coşku ve hüznü sade bir çarpıcılıkla yaratabilmesi ile kesinlikle önemli bir sinema yapıtına dönüşüyor. Üzerinde durulması gereken “karakterlerin bencillikleri” gibi bir problemi var filmin ama bir aşkı, üstelik erişmesi zor ve bazen de imkânsız bir aşkı bulmanın ve kaybetmenin, bir ilk aşkın yakıcılığının, direnmek ve teslim olmanın bu güzel, çok güzel hikâyesi kesinlikle görülmeli.
Elio profesör olan babası ve yine bir entelektüel olan annesi ile İtalya’nın kuzeyindeki bir kasabanın kırsal alanındaki yazlıklarında -her yıl olduğu gibi- tatilini geçirmekte olan, zekî, yetenekli ve ailesinin entelektüel birimini de taşıyan bir genç adam. Her yaz olduğu gibi, babası arkeolojik araştırmalarında kendisine yardımcı olması için bir doktora öğrencisini (Oliver) evlerine davet etmiştir ve bu kez gelen tam da ailenin kültürel düzeyine uygun, çok yakışıklı Amerikalı bir gençtir ve kasabanın kızlarının yorumu ile “Daha önce gelenlerden çok daha iyi”dir. İngilizce, İtalyanca, Fransızca ve Almancanın birlikte konuşulduğu, misafirlerin tarih ve politika üzerine sohbet ettikleri ortamda iki genç adamın tereddütler, bakışlar, imalar ve sorularla başlayan yakınlaşması kırık bir aşk hikâyesine dönüşecektir birkaç haftada ve bu aşkın bilinen kaçınılmaz sonucu hem iki adamı hem de seyirci olarak bizi derinden etkileyecektir.
Bir sahnede anne bir kitaptan masal okur kocasına ve Elio’ya: Bir prensese âşıktır bir şövalye. Prenses de âşıktır aslında ama pek de farkında değildir henüz bunun. Aralarında gelişen arkadaşlık şövalyenin prensese aşkını dile getirmesini imkânsız kılar ama bir gün “Konuşmak mı daha iyi ölmek mi?” sorusu çıkar ağzından. Fransız yazar Marguerite de Navarre’ın (1492 – 1549) “Heptameron” adındaki kitabında yer alan hikâyelerden biridir bu ve André Aciman adına çok da doğru bir seçimdir romanı için. Dile getirmeye çekinilen bir aşktır başlangıçta buradaki de: İmalar, küçük dokunuşlar, sorular ve bakışlar üzerinden yürür; çünkü hem aşkları “yanlış” bir aşktır hem de arkadaşlıkları riske atılamayacak kadar değer kazanmıştır ikisi için de. Aslında Elio’nun ailesinin bu aşka olası bakışlarının genç adamı ebeveynleri açısından pek de zorlamayacağını bize ima ediyor film; oldukça entelektüel ve açık fikirli bir ailedir çünkü genç adamın sahip olduğu. Yıl 1983 ve ortam da katolik İtalya’dır ama Elio’nun etrafındaki dünya her türlü hoşgörüye sahip görünmektedir. Burada, eve misafir olarak gelen eşcinsel çiftin -tıpkı Mussolini porteli ev üzerinden Kuzey İtalya ile ilgili yapılan yorum gibi- hikâyeye herhangi bir katkı sağlamadığını; aksine, özel bir anlama sahip olacakmış havası yaratıp bunu boşa çıkardığını söylemek gerekiyor. Finaldeki telefon konuşmasında, Oliver’ın Elio’ya söylediği gibi genç adam çok şanslıdır böyle bir aileye sahip olduğu için; çünkü kendi babası durumdan haberdar olsa kendisi için bir felaket olacaktır bu.
Elio’nun bakış açısından anlatılan hikâyenin geçtiği çevrenin fazlası ile steril olduğunu ve iki genç adamın aşkları ve cinsel kimlikleri için fazlası ile bencil bir şekilde hareket ettiğini inkâr etmek mümkün değil. Örneğin Ang Lee’nin “Brokeback Mountain” filminde sıradan iki erkek arasında yaşanan, onların yaşadıkları çevre açısından kabul edilemez olan ve âşıkların hayatı için de ciddi bir tehlike demek olan aşkın burada zengin bir çevrede, taraflardan biri açısından bakıldığında eşcinsel bir aşkın skandal olmayacağı bir aile ortamında yaşandığını görüyoruz. Bu bağlamda, Lee’nin hikâyesinin kahramanları çok daha gerçek ve canlı duruyor buradakilere göre. Ayrıca orada bir şekilde ve çok daha zor koşullarda var olan mücadele burada yerini bir kabullenmeye bırakmış görünüyor ki Elio ve Oliver’ın kadınlarla, onları bir bakıma kullanır (seks, evlilik veya gizlenme amaçlı) gibi görünen ilişkileri de söz konusu ki burada rahatsız edici olan onların bu davranışları değil, filmin iki erkeğe odaklanarak onları kendi bencil bakışının parçası yapması asıl olarak. Bunu bir eleştiri olarak görmemeli; ortam steril gibi olsa da aşkın yakıcılığını burada da derinden hissettirmeyi başarıyor film. Lee’nin filminde country müziğin halkın içinden doğmaktan kaynaklanan havası kendisini gösterirken, burada klasik müziğin daha soyut ve elit atmosferi hikâyeye damgasını vuruyor demek doğru bir yaklaşım olabilir farklılığı göstermek için. Burada yaşamla ilgili genel olarak bir kaygı taşımıyor olmaları karakterlerin kendilerine dönüklüğü açıklıyor bir bakıma ama kadınların “aldatıldıklarını” da kabul etmek gerekiyor..
Filmin yönetmeni Luca Guadagnino ve Oscar kazanan senaryoyu yazan James Ivory eşcinsel kimlikleri olan sinemacılar. Guadagnino’nun kendisinden 15 yaş küçük olan İtalyan sinemacı Ferdinando Cito Filomarino ile 11 yıl süren ve 2020’de biten bir ilişkisi olmuş; Ivory’nin ise kendisinden sekiz yaş küçük Hintli yapımcı Ismail Merchant ile beraberliği Merchant’ın 2005’teki ölümüne kadar tam 44 yıl devam etmiş. Filmde biri diğerinden 7 yaş büyük olan iki erkek arasındaki aşkı anlatırken, Guadagnino ve Ivory’nin kendi kişisel deneyimlerinin ve duygularının da katkısı olmuş görünüyor hikâyeye; çünkü yukarıda anılan o steril atmosfere rağmen film her anında bir sahicilik duygusuna sahip oluyor ki seyirciyi yakalamasını sağlayan en önemli unsurlardan biri bu olsa gerek. Açılış jeneriğinde gösterilen antik heykel ve büstlerin erkek güzelliğini adeta kutsayan biçimleri, Oliver karakterinin bu heykelleri hatırlatan çekiciliğinin akıllıca kullanılması ve cinsellikten hikâyede öne geçmeyecek ve duyguları ezmeyecek bir şekilde yararlanılmasında da onların bu kimliklerinin payı vardır denebilir rahatlıkla.
Etkileyici anları ve Ivory’nin kendi yönettiği filmlerde de tanığı olduğumuz incelik dolu anlatımları var filmin: Oliver’ın aile ile ilk kahvaltısındaki erkeksi iştahı, Elio’nun yataktaki huzursuzluğu, omuza koyulan bir el, yavaş yavaş oluşan ilgi ve onunla eş zamanlı gelişen tedirginlik, umut ile endişe arasında gidip gelen duygular, “Çünkü bilmeni istedim, çünkü senden başka kimseye söyleyemem” sahnesi, “ilk öpüşme”, sevdiğine benzeme ve o olma çabası (Takılan kolye ve birbirlerine kendi adlarını takmaları), baba ile Oliver arasındaki antik heykellerin fotoğraflarına bakarken erotizm ve bu eserlerin arzuları kışkırtması konulu konuşma, başarılı diyaloglar (“Pişmanlık duymanı istemiyorum. Kafanı karıştırmışım düşüncesinden nefret ediyorum. İkimizin de acı çekmesini istemem”), üzerinde bolca yorum yapılan “şeftali sahnesi” ve oradaki sevgi gösterisi, sözcüklerle bozulmayan bir veda ânı ve “Anne, gelip beni alabilir misin?” çaresizliği sıralanabilecek onlarca örnekten sadece birkaçı filmin zarif başarısının kanıtı olarak kullanılabilecek. Elbette, insanın midesine yumruk yemiş hissi yaratan final sahnesi var bir de: Elio’nun yüzünün bize dönük olduğu ve sessiz bir çaresizlik içinde ağladığı sahnede, arka planda flu olarak yeni yıl kutlaması için masayı hazırlayanları görüyoruz. Genç adamın o sırada evdekilerden ruhsal olarak ne kadar uzakta olduğunu gösteren bu sahne tek başına yeterli bir neden filmi görmek için.
Bir “yaz aşkı” belki bu hikâyedeki ve kahramanlarımızın yaz boyunca birlikte oldukları yerlerin kış görüntülerini göstererek de film bu görüşü destekliyor gibi görünebilir ama biliyoruz ki aynı yerlerde kış bitecek ve o yaz tekrar gelecektir; Elio için de Oliver için de, tıpkı yazın tekrar gelecek olmasının kaçınılmazlığı gibi, o sıcak duyguların tekrar tekrar hatırlanacak olmasının kaçınılmazlığı da mutlaktır. Hikâyenin kendine özgü bir çevrede geçiyor olmasına rağmen, onu evrensel ve dürüst kılan kalıcı bir iz bırakacak olan bu aşkın varlığının mutlaklığı gibi. İşte bu aşkı anlatırken Luca Guadagnino elbette 1980’lerin şarkılarını da içeren ama özellikle piyano ağırlıklı eserlerden ve Sufjan Stevens’ın biri (“”Mystery of Love”) Oscar’a aday olan şarkılarından çarpıcı bir şekilde yararlanıyor. André Aciman 2019’da “Find Me” adını verdiği bir devamını yazmış romanının ve Guadagnino da bu romanı sinemaya aktarmayı planlıyormuş. Açıkçası, bu filmi ve kahramanlarını seven ve onların aşklarına saygı duyan bir sinemacının Aciman’ın yaptığı hatayı yapmaması ve iki genç adamı kendi dünyalarında ve bizim anılarımızda rahat bırakması gerekiyor. Görüntü yönetmeni Sayombhu Mukdeeprom’un yazın tüm sıcaklığı ve özgürlüğünü yakalayan görüntüleri ve ayrıntılar üzerinde özenle duran kamera çalışmasının önemli bir katkı sağladığı bu filmin “kutsallığına”, Oliver’ın bir gece yarısı The Psychedelic Furs’un “Love My Way” şarkısı eşliğinde dans ettiği anın güzelliğini kendisi yakalay(amaya)anlara ihanet olacaktır bu. Görkemli ve alçak gönüllü olmayı aynı anda başarabilen film, kadınları -bilerek ya da bilmeyerek- inciten bir duyarsızlıkları olsa da Oliver’ı da Elio’yu ölümsüz kılıyor. Antik bir Yunan heykeli kadar güzel ve o heykeller kadar başka bir dünyaya ait bir hikâye bu ve mutlaka görülmeli. Sinemada çok az filmin kapanış jeneriğinin bu kadar güzel olduğunu da unutmamalı ve iki genç adam dışındaki karakterlerin yüzeysel olarak çizilmiş olması da umursanmamalı; sonuçta bu bir aşk hikâyesi, Elio ile Oliver’ın nadir bulunan türden aşklarının hikâyesi.
(“Beni Adınla Çağır”)
