Etiket: Virginia Woolf

İngiliz yazar Virginia Woolf’un ilk kez 1922’de yayımlanan ve geleneksel anlatımdan uzak bir dili seçtiği romanı. Bir olay örgüsünü anlatmaktan çok, Jacob Flanders adındaki baş karakteri üzerinden bir dönemi, bir nesli ve bir ülkeyi çağrışımlar, izlenimler ve gözlemler üzerinden sergileyen kitap deneysel denebilecek tarzına rağmen, ilginç ve güçlü bir şekilde kayıp, boşluk, arayış, tedirginlik gibi kavramları ince bir hüzünle geçirmeyi başarıyor okuyucularına. Jacob’ı İngiltere’de başlayan hayatı, oradaki çocukluğu ve gençliği ve daha sonra Fransa, İtalya, Yunanistan ve Türkiye’ye yaptığı yolculuk boyunca takip eden Woolf, onu veya diğer karakterlerini kahramanlaştırmadan, hatta özel birtakım niteliklerle süslemeden anlatırken, sıradan bir görünümün altında güçlü bir etki elde etmeyi başarıyor.

Kendisinden iki yaş büyük olan ve henüz 26 yaşındayken Yunanistan’da tifodan hayatını kaybeden erkek kardeşi Julian Thoby Stephen’ı bu romanında Jacob karakteri üzerinden anmış olduğu söylenen Woolf, dönemine göre çok modern bir yapı kurmuş romanında. Güncesinde “Galiba bu kez yaklaşımım tamamen farklı olacak; iskele kurmayacağım; tek bir tuğla görünmeyecek, hep bir alacakaranlık duygusu; ama yürek, tutku, mizah, her şey sisler içinde yanan bir ateş gibi parlayacak” diye yazmış bu kitabı yazdığı sıralarda Woolf. Jacob’ı sadece yazarın görüşleri aracılığı ile değil, hatta asıl olarak diğer karakterlerin onunla ilgili izlenimleri üzerinden anlatan Woolf kitabındaki zengin dil ile aynı paragraf, bazen de aynı cümle içinde bir konudan (karakterden, durumdan vs.) bir diğerine serbestçe atlarken bilincimizin çalışma şeklini taklit ediyor sanki. Bu serbest havasının çevirmen için zorluk yarattığı açık şüphesiz ama Fatih Özgüven yetkin Türkçesi ile üstesinden gelmiş bu zorluğun ve bizim dilimizde üretilebilecek muhtemelen en iyi karşılıklarından birini ortaya koymayı başarmış. Onun bu başarısı önemli; çünkü bir olay akışı olmayan ama adeta zamanın akışını hatırlatan üslubu olan bu romanın ruhunu başka bir dilde tekrar yaratmak demek bu zorlu kitabı çevirmek.

Kitabı Cornwall’da yaz tatilinin geçirildiği deniz kıyısında ve oradaki bir pansiyonda açıyor Woolf. Birkaç paragrafta o sırada küçük bir çocuk olan Jacob’ı, iki kardeşini, annesini ve pansiyondaki diğer karakterleri bir çırpıda tanıtıveriyor okuyucuya. Adeta bir film karesi içinde bir objeden diğerine, o karenin atmosferine egemen olan bir duygudan onun çağrıştırdığı bir diğerine kayan görsel bir dil bu neredeyse ve yazarın birbirleri ile ilgili ya da ilgisiz görünen cümleleri ile kurduğu mimari ortaya elle tutulur ama bir yanda da belli belirsiz ve sisler içinde kalmış gibi görünen bir resim çıkarıyor. Cambridge’deki bir geceden “Türkiye’nin çıplak tepeleri”ne ve “eteklerini sıvayıp dereye çamaşır yıkamaya girmiş kadınlar”a geçebiliyor Woolf ve kitabın 5. Bölümünün tamamında bu çağrışımlar üzerine kurulu dilinin etkileyici bir örneğini yaratıyor. Bu dil için uygun bir metafor şu olabilir: Sanki yazar (kalemi, kamerası ile; yarattığını somutlaştırmak için kullandığı araç her ne ise onunla) bir hayatın içinden ne hızlı ne de yavaş olarak tanımlanabilecek bir tempoda geçiyor ve o sırada gördüklerini konudan konuya, kişiden kişiye, nesneden nesneye ve duygudan duyguya geçerek aktarıyor bize.

Jacob’ın annesinin yazdığı bir mektuptan yola çıkan bölümde genel olarak mektuplar üzerine deneme tarzı bir bölümün yer aldığı kitap “bir cafeden insan manzaraları”nın sunulduğu bir başka bölümün örneği olduğu gibi sık sık bir haiku (Japon edebiyatındaki kısa şiir türü) tadı da veriyor tek tek cümleleri veya bir cümlenin tek tek parçaları ile. Finalinde “bir çift eski ayakkabı” ile “giden”in geride bıraktığı boşluğu çok güçlü ve yüreğe dokunan bir şekilde anlatan Woolf’un bu romanının sisler içindeki görüntüler anlayışına uygun bir yanı da -yazarının eşcinselliğine de uygun olarak ve dönemin değerlerinin sonucu olan sansüre bağlı bir şekilde- karakterlerin cinselliğini hep üstü örtük bir biçimde dile getirmesi ve örneğin Bonamy karakterinin eşcinselliğini ustalıkla satırlarına yedirebilmesi. Bazen tek bir cümlede, bazen bir cümlenin bir bölümünde (hatta tek bir kelimede) karşımıza çıkan, bazen de tüm bir bölüme sinen hüzün duygusunu dokunaklı bir şekilde yaratmış yazar ve kitabın dikkatsiz bir okumada gözden kaçabilecek bu havasını iyi bir okuyucu için ödül olarak yaratmış adeta.

Son birkaç sayfasına kadar bir kayıp, bir yok oluş veya bunların geride bıraktığı boşluğu hissetmiyor okuyucu ve buna hazırlanmıyor da yazar tarafından ama zaten Woolf’un amacı o satırlara kadar o boşluğun geride kalanlar için nasıl taşınması güç olacak bir yük olduğunu gösteren anıların ve izlenimlerin okuyucuda birikmesini sağlamak. Woolf’un 1. Dünya Savaşı’nda kaybolan genç erkeklere ve onların arkalarında bıraktığı boşluğa adadığı bir modern ağıt olarak tanımlayabileceğimiz kitapta yazar, baş karakterini -onu yapıtının odağına koymuş olmasına rağmen- bizden bir parça gizliyor ve böylelikle onu bir kayıp neslin sembolüne dönüştürüyor sanki. Sonuçta tek bir genç erkek değildi savaşta ölen; yarısı sivil yaklaşık 20 milyon insanın hayatını kaybettiği bu büyük felakette ölenlerin her birinin yarattığı boşluğu hayal etmek mümkün değil ve işte Woolf vb. sanatçıların “Jacob’un Odası” gibi eserleri bize kendi kendimize neler ettiğimizi ve elimizde bir çift eski ayakkabı ile ne yapacağımızı bilemez bir şekilde kalakaldığımızı göstererek bu korkunç gerçeği hatırlatıyor.

(“Jacob’s Room”)

İngiliz yazar Virginia Woolf’un son romanı. Yazarın intiharından kısa süre önce tamamladığı ve ölümünden sonra basılan kitabı 1939 yılının Haziran ayında, “kusursuz bir yaz ikindisi”nde geçiyor. Büyük bir konağın bahçesinde, yörede yaşayanların her yıl yaptıkları gibi sergiledikleri bir amatör oyununun hemen öncesinde ve sonrasında yaşananları ve oyun sırasında -bizi de seyircilerin arasına katarak- olan biteni anlatıyor. Yaklaşmakta olan İkinci Dünya savaşı oyun karakterlerinin biri dışında pek de gündeminde değildir kimsenin ve bir ara üzerlerinden geçen uçak filosunun konuşmaları bölmesi dışında varlığını hissettirmez hiç. Çevirmen Tomris Uyar önsözde çeviride karşılaştığı iki zorluğu vurguluyor: Woolf’un İngilizcenin özelliklerini kullanarak yaptığı ses oyunları (benzer sesli kelimelerin peş peşe kullanımı vb.) ve yazarın kitap boyunca İngiliz edebiyatından izler taşıyan ve farklı eserlerin “bazen olduğu gibi alıntılanmış, bazen değiştirilmiş dizeleriyle tümceleri”. Bu nedenle romanın özellikle İngiliz edebiyatı ve hatta tarihine aşina olanlara hitap ettiğini söylemek mümkün belki ama olmayanların kitaptan uzak durmasını gerektiren bir sonuç da yok; evet, alacakları zevk bir parça eksik kalacak olsa da.

Yazarın ölümünden sonra kitabı eşi ve kendisi de bir yazar olan Leonard Woolf bastırmış ve “yaşasaydı eşinin romanda büyük değişiklikler yapmayacağı, belki birkaç önemsiz yerini değiştireceği kanısında” olduğunu söylemiş ama çevirmen Tomris Uyar bu fikri paylaşmıyor ve bazı tümcelerin “üstünde yeterince işlenmediği izlenimini verdiğini” söylüyor. Roman kabaca 4 bölümden oluşuyor: Oyun öncesi, oyunda geçenler, oyuna verilen arada yaşananlar ve oyun sonrası. Yazarın kendisinden izler taşıdığı söylenen bir kadın karakterin yazdığı ve yönettiği oyun temel olarak İngiliz tarihinden farklı dönemleri getiriyor yöre halkının karşısına bir amatör oyunun tüm karakteristikleri ile. Bir “oyun içinde oyun” denebilir okuduğumuza belki ama oyunun kendisinden çok seyircileri önemli olan romanda. Yıllardır değişmemiş izlenimi veren hayatlar, esnemeler, iç geçirmeler, flörtler, gizli arzular, dile getirilemeyenler bir “seyirlik köy oyunu” vesilesi ile bir araya gelen karakterleri bize tanıtırken, sergilenen oyun sırasında oyuncuların seyircilere doğru uzun süre tuttuğu aynaların neden olduğu “rahatsızlık” da tüm karakterlerin kendileri ile yüzleşmelerini ve bilerek/bilmeyerek hayatlarında oynadıkları roller üzerine düşünmelerini sağlıyor. “Ve arkalarını sahneye dönen seyirciler, konağın her biri güneşin altın ışığıyla yanan pencerelerini görüp… yine de duraksadılar bir an, ola ki o göz kamaştırıcı parıltının arasından kazandaki çatlağı seçtiler; ya da halıdaki deliği; ya da her gün kapının altından atılan günlük faturanın hışırtısını duydular” cümleleri bir yandan yaklaşan savaşın bozacağı sakinliği ve yüzeydeki mutluluğu söylerken bize, öte yandan karakterlerin gerçek hayatlarında oynamak isteyip oynamadıkları rollerin neden olduğu hüznü de destekliyor. Oyundan sonra dağılan seyircilerin daldan dala atlayan konuşmalarını nakleden Woolf adeta mikrofonu ile girmiş kalabalığın içine ve kaydettiği bölük pörçük cümleleri aktarmış bize ki romanın en keyifli paragraflarından bazıları var bu bölümde.

Romanın son iki cümlesinde “Sonra perde kalktı. Konuştular.” diye yazmış Woolf oyunun bitiminden sonra konağa dönen ev sahipleri için ve gerçek hayattaki oyunun başladığını söylemiş bize. Kelimelerin, cümlelerin arkasındaki gizli anlamlar; yalın bir dille ama derinlikle çizilen karakterler; bir bakışma ile başlayan veya biten ilişkiler ve oynanan rolleri anlatan kitap ilgi çekici bir Woolf romanı olarak okunmayı hak ediyor.

(“Between The Acts”)