“İyi bir silahtan daha güzel sadece iki şey vardır: İsviçre çakısı ve herhangi bir kadın”
Sürülerini satmak için kalabalık bir ekiple uzun ve zorlu bir yolculuğa çıkaran bir adam ile evlat edindiği oğlu arasında çıkan yönetim anlaşmazlığının hikâyesi.
Howard Hawks’tan bir western klasiği. Kızılderililer, sığırlar, kovboylar, silahlar, usta silahşörler, oldukça geri planda kalan kadınlar ve diğer pek çok unsuru ile aksayan kimi noktalarına karşın sinema tarihindeki türünün iyi örneklerinden birisi.
Klasik westernin iyi adam-kötü adam çatışmasına yer vermeyen bir film bu. Arada görünen ama derslerini alan “vahşi kızılderilileri” bir kenara koyarsanız filmdeki hikâyenin de ana eksenini temsil eden çatışma iyiler (ama kesinlikle kötü olmayanlar) arasında geçiyor. Baba ile oğul arasındaki liderlik tarzı farkı John Wayne ve Montgomery Clift’in canlandırdığı iki karakterin filmin ikinci yarısında ortaya çıkan yöneticilik anlayışındaki farkları getiriyor karşımıza. Wayne korku ve güvene dayalı bir disiplini oturtmaya çalışırken kendi kararlarından asla vazgeçmiyor ve kimseye danışmıyor. Clift ise bu disiplini sevgi ve güvene dayandırmaya çalışıyor ve etrafındakileri dinleyerek esnek bir biçimde yönetiyor sürüyü zorlu yolculuğuna çıkaran ekibi. İnadı ile hani nerede ise Moby Dick’teki Ahab’ı çağrıştıran baba karakterini John Wayne vasat standardının üzerinde bir oyunla canlandırıyor ve hep aynı ifade ile oynadığı filmleri ile kıyaslandığında ciddi bir fark yaratıyor. Montgomery Clift ise çekiliş tarihi açısından ilk, gösterime girme sırası açısından ikinci sinema filminde her zamanki kırılgan tavrını iyi bir silahşörün sertliğinin üzerine ustaca giydirerek etkileyici olmayı başarıyor yine.
Kadın karakterler hemen her zaman westernlerde ikinci plandadır ve burada da kadınlardan biri filmin başında görünüyor ve sonra kelimenin iki anlamı ile de yok oluyor. Filmin ikinci yarısında ortaya çıkan ikinci kadın karakter ise senaryonun amaçladığının aksine sadece yapay ve filmde oldukça gereksiz duran bir romantizme aracılık ediyor ve senaryonun detaylandırmadığı karakteri ve nerede ise anlamsız konuşmaları ile filmin keyfini de kaçırıyor. Ne gelişen romantizm ne de kadının iki adamın arasına bu kadar pervasızca girmesi inandırıcı olabilmiş filmde. Senaryonun bir başka aksayan yanı da seyirciye sıkı bir rekabet hikâyesine konu olacakmış gibi yansıtılan ama sonra unutulup giden Clift ile ekibe sonradan katılan ve John Ireland tarafından canlandırılan Cherry karakteri arasındaki çekişme. Bu ikili arasındaki rekabet ilginç bir biçimde ve muhtemelen amaçlananın dışında homoerotik referanslarla dolu; hem görsel hem sözel pek çok örneği var bu referansların.
Babanın bir toprak ağasının işlemediği ve boş bıraktığı toprağa “Toprak İşleyenin, Su Kullananın” mantığı ile ve kaba güçle yerleşmesi “Amerikan girişimciliğinin” ruhuna örnek olması için yer almış filmde galiba ama sanırım bu mantık sadece el koyulan toprak yerlilere veya Meksikalılara ait olunca geçerli kabul ediliyor. Sık sık araya giren yazılarla bir dış sesin anlatıcı rolünü de üstlendiği film bu seçimi ile pek de doğru bir iş yapmış olmuyor. Adamların yorgun ve endişeli, sığırların huzursuz olduğunu bir ara yazının anlatması görsel bir seçim değil şüphesiz.
Filmin en dikkat çeken yanı görkemli görüntüleri ve sıkı bir western filminden beklenecek hemen her öğeye sahip olması. Başta sığırların kaçma sahnesi olmak üzere film iyi kurgulanmış görüntüler eşliğinde heyecan yaratıcı bir anlatıma sahip. Kimi ve anlaşılan çekici sahnelerin ikinci yönetmen Arthur Rosson tarafından çekildiğini de belirtelim bu arada. Gittikçe zorluğu artan bir yolculukta Montgomery Clift’in canlandırdığı “silahı hızlı, yüreği yumuşak” Matt karakterinin liderliğe yükselmesini anlatan film western türünün keyifli örneklerinden. Dimitri Tiomkin’in bugün için fazla görünebilecek görkemli müziği eşliğinde anlatılan hikâye western türünün zaman zaman ihmal ettiği karakter analizini başarılı bir biçimde yapan senaryosu ile aksaklıklarını unutturan sıkı bir film özetle.
(“Kanlı Nehir”)