Yazar: Gürkan Kılıçaslan

¿Qué He Hecho Yo Para Merecer Esto!! – Pedro Almodóvar (1984)

“Kocamı ben öldürdüm, jambon kemiği ile… İşte böyle!”

Mutsuz bir evliliği olan, hem evde hem dışarıda sürekli çalışan bir kadının, etrafındaki birbirinden tuhaf karakterlerle geçen olaylı hayatının hikâyesi.

Pedro Almodóvar’ın yazdığı ve yönettiği bir İspanya yapımı. Esin kaynakları arasında Godard’ın “Deux ou Trois Choses que Je Sais d’elle” (Onun Hakkında Bildiğim İki veya Üç Şey, 1967) adlı filmi, Truman Capote’nin “A Day’s Work” (1980) adlı eseri ve Roald Dahl’ın “Lamb to the Slaughter” (1953) adlı kısa hikâyesi bulunan film bu eserlerden aldığı ilhamı tamamen Almodóvar’a özgü bir dünyaya taşıyor ve Franco sonrasındaki İspanya’dan feminist içerikli bir kadın hikâyesini parlak oyunculuklarla anlatıyor. Karakomedisi ile içinde pedofilinin de bulunduğu hassas konuları ele alan yapıt çekiciliğini temel olarak iki unsurdan elde ediyor: Almodóvar’ın birbirinden “renkli” karakterler yaratma becerisi ve öyküsünün bu karakterler arasında akıllıca kurulmuş ilişkiler üzerine inşa edilmiş olması. Hassas konuları -kesinlikle sömürmese de- komedisinin parçası yapması ise tartışmaya açık ve Almodóvar’dan beklenen bir durum olsa da, rahatsız edici olabilir.

İspanyol sinemasının “yaramaz çocuğu” Almodóvar bu filminin İtalyan Yeni Gerçekçilik akımına bir saygı gösterisi olduğunu söylemiş; karakterlerin egzantrikliğini ve komediyi bir kenara bırakırsanız, alt sınıftan bir ailenin günlük hayatını ele alması ve karakterlerin hayatta kalabilmek için harcadıkları çabanın sergilenmesi gerçekten de, sinemaya kalıcı başyapıtlar armağan eden bu akıma yaklaştırıyor filmi ama ilişkiler bunlarla sınırlı temel olarak. Seyrettiğimiz hikâye tam bir Almodóvar dünyası çünkü ve karakterlerin pek çok eylemi akımın gerçekçiliği ile pek de uyumlu değil. Aklı, Almanya’da çalışırken sevgilisi olan kadında kalan, el yazısı taklit yeteneği büyük oğluna da geçen huysuz bir koca; sürekli şikâyet eden pinti bir kayınvalide; torbacılık yapan bir ergen oğlan ve onun, arkadaşının babası ile yatarak para kazanan küçük kardeşi; hayat kadınlığı yapan komşu kadın; her ikisi de başarısız ve biri kleptoman olan, diğeri pornografik romanı için araştırma yapan yazarlar; kinetik yetenekleri olan bir küçük kız ve ona kötü davranan annesi; cinsel iktidarsızlığın derdine düşen bir polis ve kış uykusundaki bir kertenkele bu karakterler ve Almodóvar onları eğlenceli bir hikâyenin ortakları yapmayı başarıyor çoğunlukla.

80’lerin havasını taşıyan ve bir Almodóvar filminden beklenmesi gerektiği gibi renkli yazı karakterleri ile oluşturulmuş bir jenerikle açılıyor film. Temizliğini yaptığı spor salonuna girerken görüyoruz Gloria’yı. Kocası taksi şoförlüğü yapan kadın, Madrid’deki dev ve eski apartman bloklarından birindeki küçük dairelerinde iki oğlu, eşi ve kayınvalidesi ile birlikte yaşamaktadır. Maddi durumu iyi değildir ailenin ve Gloria bulduğu temizlik işlerine giderken, bir yandan da evin tüm yükünü omuzlamaktadır. Reçetesiz satılmayan ilaçlara -farkında olmadığı- bir bağımlılığı olan ve yapıştırıcı / deterjan koklayan kadının fiziksel yorgunluğunu artıran ruhsal (ve cinsel) mutsuzluğuna açılış sahnesinde tanık oluyoruz filmin karakomedisine de uygun bir sahnede. Ardından Almodóvar kadının etrafındaki tüm karakterleri birer birer hikâyeye sokuyor ve aralarındaki ustalıklı kurulmuş ilişkiler etrafında örülen keyifli bir öykü ile baş başa bırakıyor bizi. Bu ilişkilerin ve onların kurulmasını ya da sürmesini sağlayan tesadüflerin doğal görünümü filmin önemli kozlarından biri. Yapaylıktan ve zorlamadan uzak bu görüntü önemli; aksi takdirde birbiri ile uyumsuz malzemelerden oluşmuş bir “çorba” çıkardı ortaya ama Almodóvar’ın bu çorbasının tadı tuzu yerinde.

Gloria’yı çarpıcı bir gerçekçilik ve sadelikle oynayan, fetiş oyuncularından Carmen Maura başta olmak üzere kadrosundan çok büyük bir destek almış Almodóvar. Tüm o tuhaf davranışların, kişilik yapılarının ve sözlerin bir yandan eğlendirirken, bir yandan da gerçek hissi verebilmesinin arkasında senaryonun başarısı kadar oyuncuların performansının da payı var. Onlardan aldığı güçle Almodóvar, bir komedi olmaktan çok, aslında bir drama daha yakın duran hikâyesini seyirci için çekici kılmayı başarıyor. Bunu yaparken zaman zaman, doğrudan hikâye ile ilgisi olmayan ve adeta kullanılmamaya kıyılamamış sahnelere de başvurmaktan çekinmiyor. Örneğin “O kahveyi asla unutmayacağım“ sahnesi (Bu sahnedeki şarkının, hiç gizlemediği eşcinselliği ve iç savaşta cumhuriyetçileri desteklemesi yüzünden Franco İspanyası’nı terk etmek zorunda kalan Miguel de Molina’nın “La Bien Pagá“sı olduğunu belirtelim meraklısı için) reklam sektörü ile sıkı ve eğlenceli bir şekilde dalga geçiyor ama hikâyede çok da yeri olduğu söylenemez bu bölümün. Benzer bir başka sahnede ise bir adamı sesleri taklit yeteneğini kullanırken görüyoruz. Neyse ki bu iki örnek öykünün, yukarıda anıldığı gibi, tadının kaçmasına yol açmıyor.

Almodóvar’ın yaramaz çocuk tavrına uygun olarak pedofili gibi bir konuyu öyküsünün unsurlarından biri olarak kullanması ve bunu birden fazla sahnede tekrarladığı gibi, “Sana ne, benim bedenim” türünden esprilerin konusu yapması ve pedofili ile ilgili hiçbir eleştiri getirilmemesi doğru bir seçim değil kuşkusuz. Fetişizm, bağımlılık, cinayet, fuhuş, hatta intihar (“İntihar ediyorum, görmüyor musunuz?”) bir karakomedinin konusu olabilir rahatlıkla ama pedofili, bir çocuğun bedenini “rıza” ile satması için aynı şeyi söylemek mümkün değil. Dolayısı ile bu durumu göz ardı etmek gerekiyor, filmin eğlencesinin tadına varabilmek için ki yapıtın tek çekiciliği bu eğlencesi de değil. Kadının kendisini içinde boğulmuş hissettiği hayattan kaçış yollarının tıkalı olması ve bulabildiği tüm alternatifleri denemesi bir yandan kimi mizah anlarının kaynağı olurken, diğer yandan da kadınların üzerindeki baskının ağırlığının kanıtı oluyor. Finalde kamera devasa apartman bloklarının yüzlerce penceresini görüntüleyerek, seyrettiğimiz hikâyenin sadece Gloria’ya özgü olmadığını da söylüyor bir bakıma. Ölüm, geri dönüş, terk etme, intihar gibi olaylar üzerine kurulu finalde, kadının sonuçta geldiği noktanın özgürlük olduğu tartışmaya açık (“Bu evin bir erkeğe ihtiyacı var”) ama önünde daha fazla seçenek olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.

Zaman içinde bir gay ikona dönüşen İsveçli Zarah Leander’in 1939’da seslendirdiği, aslında bir Rus folk şarkısının yeni yorumu olan “Nur Nicht aus Liebe Weinen” adlı şarkının önemli bir parçası olduğu filmde Carmen Maura dışındaki kadro da oldukça doğru tonlarda ve yalınlıkları ile göz dolduran performanslar sunmuşlar. Kayınvalideyi canlandıran Chus Lampreave bu kadronun içinde karakterinin eğlenceli yanının da katkısı ile öne çıkan isim olmuş. Yönetmenin sinema dili, özellikle bugünün anlayışı için bir parça ham görünebilir ve bazı eğlence anları, hikâye ile ilgili olmadığı halde sadece komik oldukları için eklenmiş hissi verebilir ama erken dönem bir “sinir krizinin eşiğindeki kadın” hikâyesi olarak tanımlayabileceğimiz yapıt ilgiyi hak eden bir çalışma. Görüntü yönetmeni Angel Luis Fernandez’in hikâyenin önemli bir kısmının mekânı olan Gloria’nın dairesinin karanlığını ve darlığını iyi kullanan görüntüleri ve set tasarımlarının da dikkat çektiği film Almodóvar’ın, örneğin Vittorio De Sica’ya yakışan türden bir neo-realist hikâyeyi nasıl kendisine ait kılabildiğini göstermesi ile de önem taşıyor. Son bir not olarak filmin İspanya tarihinde “La Movida Madrileña” olarak bilinen karşıkültür akımının izlerini taşıdığını da söylemekte yarar var. 1975’te Franco’nun faşist yönetiminin sona ermesi ile İspanya toplumunda daha özgürlükçü ve modern bir yapıya geçilirken, tabulara meydan okunan ve bu bağlamda kadınların toplumdaki yerinin sorgulandığı bir dönem başlamıştı. Almodóvar’ın hikâyesi de işte bu sorgulamayı, sinemanın gözü ile gerçekleştiren bir çalışma.

(“What Have I Done to Deserve This?” – “Bunu Hak Edecek Ne Yaptım?”)

You’ll Like My Mother – Lamont Johnson (1972)

“O son iki haftada Matthew bana en az yüz kez şöyle demişti: “Annemi seveceksin”; ama şimdi fark ediyorum ki nedenini hiç söylemedi”

Kısa süre önce kaybettiği eşinin daha önce hiç tanışmadığı annesini ziyaret etmek için yola çıkan hamile bir kadının, gittiği evde yaşadığı tuhaf olayların hikâyesi.

Doğaüstü olaylar, gizem ve gerilim dolu eserleri ile tanınan ABD’li yazar Naomi Agans Hintze’nin 1969’da yayımlanan ve ilk romanı olan, aynı adlı kitabından uyarlanan bir ABD filmi. Senaryosunu Jo Heims’in yazdığı ve yönetmenliğini Lamont Johnson’ın yaptığı filmin gösterime girmesinden 5 yıl sonra iki kişinin öldürüldüğü, ABD’nin ünlü malikânelerinden biri olan ve Minnesota’nın Dulth şehrinde yer alan Gleensheen adlı malikânede çekilen film çok büyük bir kısmı tek bir mekânda geçen, kısıtlı sayıdaki karakteri sayesinde hikâyesine seyircinin odaklanmasını kolaylaştıran ve yönetmen Johnson’ın orijinallikten uzak ama işini gören çalışması ile kendisini seyrettirmeyi başaran bir çalışma. Senaryosunda, bazıları ciddi, inandırıcılık problemleri olan yapıt gerilim / korku meraklılarını kısmen tatmin edebilecek olsa da, oyuncularının performansı ile de değer kazanan, ilgi ile seyredilebilecek bir film.

Kısa bir flört döneminden sona evlendiği eşi Vietnam Savaşı’nda uçağı düşünce hayatını kaybeden ve hamileliğinin son dönemlerine giren genç bir kadın Francesca (Patty Duke). Eşinin hep övdüğü annesini ziyaret etmek için Los Angeles’tan Minnesota’ya kış vakti bir yolculuk yapar ama kendisine söylenenenin aksine hiç de sıcak karşılanmaz gittiği malikânede. Kayınvalidesi Katherine (Rosemary Murphy), Kathleen (Sian Barbara Allen) adındaki zihinsel özürlü genç kızı ile birlikte yaşadığı evinde karın yolu kapatması nedeni ile misafir etmek zorunda kalır Francesca’yı. Eşinin anlattıkları ile karşılaştığı manzaranın farklılığı genç kadını yavaş yavaş şüphelendirirken; bir yandan evden bir an önce çıkma, diğer yandan da bebeğini koruma çabası kadının zor bir oyunun parçası olmasına yol açacaktır.

Hamile bir kadının, üstelik de daha önce hiçbir temasının olmadığı, mektuplarını bile cevaplamayan birisi ile tanışmak için kış vakti bu kadar uzun bir yolculuğa çıkması senaryonun herhalde inandırıcılıktan en uzak yanı. Bu yolculuğun son kısmını kar altında yürüyerek yapması bu problemi daha da artırıyor elbette. Film hikâyenin başında seyirciye ve aslında kadına, gittiği evle ilgili tekinsiz bir şeyler olduğunu ima ediyor ve hamile kadın eve yaklaşırken, içeriden pencerenin dışını görüntüleyen kamera da bir gözetlenme havası yaratıyor. Birkaç kedi yavrusunun boğulmasından sıradan bir olaymış gibi bahsedilmesi ve özürlü genç kızın varlığı başta olmak üzere, peş peşe pek çok beklenmeyen durumla karşılaşılması hikâyenin gerilimini artırıyor yavaş yavaş; belki çok güçlü bir gerilim değil bu ama seyircinin ilgisini hikâye üzerinde tutmaya yetiyor çoğunlukla. “Anlaşılan Matthew’un sana bahsetmediği çok şey var” cümlesinin arkasındaki gerçeğe giden yol sıkı bir gerilim filminden beklenenin altında bir güce sahip olsa da, başta oyuncuların performansından aldığı destek sayesinde olmak üzere, film vasatın hep bir parça üzerinde kalmayı beceriyor.

Bir sokak kedisinden olan yavruları katledilen cins kedinin trajik bir şekilde sonlanan hamileliği ile kadının hamileliği arasında bir bağlantı kurmaya çalışmaması ilginç senaryonun; daha doğrusu, eğer böyle bir bağlantının peşine düşülmüşse bunu pek hissettiremiyor seyirciye. Francesca’nın evdeki bazı keşiflerinin bir parça zorlama olması ve malikânenin tüm o yüzleşmeler, gizemler, saklanmalar ve sırlar için atmosferi açısından uygun olsa da, yine de genç kadının mücadelesi için yeterince ikna edici olamaması gibi sıkıntıları da var filmin. Buna karşılık, inşaatı 1908’de tamamlanan ve 1977’de ev sahibesinin ve bakıcı olarak yanında olan hemşirenin cinayete kurban gittiği Gleensheen’in filme hafif gotik bir tat kattığını da söylemek gerekiyor. İlginç bir not olarak, filmdeki Katherine karakterinin eskiden hemşirelik yaptığını da ekleyelim.

Seyirciyi ters köşeye yatıracak bir “Kahraman prens son anda yetişir” sahnesi gibi artıları olan filmin iyi sonuç vermemiş tercihlerinden biri “iç ses kullanımı”; öykünün bazı kritik sahnelerinde başvurulan bu yol sanki görsel olarak çözüm bulunamayan durumların kurtarıcısı olarak düşünülmüş gibi ama sinema açısından çok da çekici bir sonuç çıkmamış ortaya. Farklı objektif kullanımı ise aslında oldukça ham bir üslûp gibi görünse de, filmin genel havasına uygun ve Johnson’ın zaman zaman monotonlaşan sinema dilini dengeliyor. Yapıtın belki de asıl kozları ise oyuncuların performansları; Patty Duke karakterinin hamileliğinin ve anneliğinin kırılganlığını ve doğal gücünü birleştirebilen performansı ile göz doldururken, Rosemary Murphy -zaman zaman uzaklaşsa da- olgun ve sade oyunculuğu ile karakterini kolaylıkla kayabileceği bir gotik karikatür olmaktan ustalıkla uzaklaştırıyor. Sian Barbara Allen ise belki de hikâyedeki en zor rolün altından hiç aksamadan kalkıyor ve yeni oyuncu dalında Altın Küre adaylığını hak ettiğini gösteriyor. Öyküye sonradan katılan ve gizemli kuzen Kenneth’i canlandıran Richard Thomas ise bu suçlar, yalanlar ve sırlar üzerine kurulu hikâyenin odağındaki karakterinde işini yapıyor çoğunlukla. Sırlarının önemli bir kısmını çabuk ele veren ve ikinci bir izlemeyi keyifli kılacak düzeye ulaşamayan film yine de klasik türden bir gerilim eseri izlemek isteyenler ve çok yüksek beklentileri olmayanları kendisine çekebilir rahatlıkla.

Bilmemek – Leyla Yilmaz (2019)

“Sana cevap vermiyorum; çünkü sana, bana soru sorma hakkını vermiyorum”

Sutopu takımındaki arkadaşları arasında eşcinsel olduğu dedikodusu yayılan genç bir adamın, gerçeğin ne olduğunu söylememekte direnmesinin hikâyesi.

Leyla Yılmaz’ın yazdığı ve yönettiği bir Türkiye yapımı. Yargılanmayı ve sorgulanmayı ret eden bir genç adamın hikâyesi üzerinden zorbalığın eleştirisine soyunan film yerli festivallerde bolca ödül kazanmış, meselesini zarif bir şekilde ele alan bir çalışma. Genç Umut’un hikâyesi ile ailesininkini birlikte anlatmayı seçmesinin odağını bir parça dağıttığı yapıt, son bölümlerinde mesaj verme kaygısı gütmekten de zarar görüyor. Bu önemli kusurlarına karşın; Yılmaz’ın ele aldığı mesele ve hikâyenin temasının önemi, bu meseleyi “erkek soyunma odası” gibi maçoluğun zirve yaptığı bir mekânın atmosferinde anlatmayı seçmesi ve genç oyuncu Emir Özden’in karakterinin inatçı ve hassas yapısını gerektiği şekilde yanısıtan performansı ile ilginç ve dikkati çeken bir film bu. Yılmaz’ın mesajını sözel olarak da vurgulama çabasının -herhalde- nedeni olan reklamcılık kariyeri ise oldukça temiz ve yalın bir sinema diline de imkân sağlamış ki filmin de önemli artılarından biri bu sadelik.

Leyla Yılmaz her ne kadar aralarında organik bir ilişki kurmaya gayret etmiş ve bu kısmen başarılmış olsa da, sanki iki ayrı hikâye izliyoruz film boyunca: Mutsuz bir evlilik süren orta yaşlı bir çiftin ilişkisi ve onların “eşcinsel olup olmadığını söylemeye zorlanan” oğulları Umut’un direnişi. Bir hikâyeyi anlatırken, onu yan hikâyelerle ve karakterlerle desteklemek gerekir kuşkusuz; sonuçta o yan hikâyeler ve karakterler asıl olanları daha iyi tanımamıza, eylemlerini ve düşüncelerini daha doğru yorumlayabilmemize imkân verirler. Burada işte bu yan öykülerin doğru kullanıldığını söylemek zor biraz. Öyle ki kendi başına bir kısa / orta metrajlı film olabilirmiş iki orta yaşlı insanın yorgun ve sorunlu ilişkisi. Umut’u daha iyi tanımamızı sağlıyor belki, anne ve babası arasındaki sorunlu ilişkinin tanığı olmak ama filmin asıl meselesine ne kadar dokunuyor onların toksik hayatları, tartışmaya açık kesinlikle. Babanın işyerinde karşı karşıya kaldığı otorite ve inisiyatif kaybı ve onun bu kaybı evde giderme çabası, Umut’un hayatı üzerinde etkili ve daha da önemlisi, genç adamın takımı içinde kendisine uygulanan zorbalığı (otoriteyi, bir diğer ifade ile) ret etmesinde de pay sahibi olabilir ama bu yeterince ikna edici bir gerekçe oluşturamıyor. Kaldı ki kriz içindeki ilişki, farklı boyutları ile ele alınıyor ve kendi başına bir hikâyeyi hak edecek bir zenginlikle çıkıyor karşımıza; özellikle de babanın içinde bulunduğu “beyazyakalı plaza hayatı”nın eleştirisi bambaşka bir yöne taşıyor seyrettiğimiz filmi.

Erkek takım sporları; antrenmanları, soyunma odaları ve mücadelelerin gerçekleştiği mekânları ile maçoluğun ve cinsiyetçi söylemlerin en yoğun yaşandığı yerlerdir muhtemelen. “Bilmemek”te de bu yargıyı doğrulayacak güçlü örnekler görüyoruz. Oyuncularını kızdığında “hadi kızlar” diyerek eleştiren koçtan soyunma odasındaki “erkeklik gösterileri”ne zehirli bir kültür etrafını kaplamış durumda 17 yaşındaki Umut’un. Dövülen bir öğrenciye yardım ederken gizlice çekilen bir fotoğrafındaki -farklı yorumlara açık- pozunu, onu sorgulamak ve yargılamak için kullanıyor bu kültür ve ondan eşcinsel olup olmadığını söylemesini talep ediyor. İmalarla başlayan talebi kararlı bir duruşla ret ediyor ve cevap vermeye zorlanamayacağını net bir şekilde ifade ediyor takım arkadaşlarına genç kahramanımız. Fransız filozof Roland Barthes’in “Faşizm konuşma yasağı değil, söyleme mecburiyetidir” sözünü hatırlatan bir durum Umut’un içine düştüğü; onun söylemeye, cevap vermeye zorlanması sıradan hayatların içindeki faşistliklerin tipik bir örneği ve Yılmaz’ın bu konuyu anlatmayı seçmesi ve bunu oldukça doğal ve ikna edici bir biçimde gerçekleştirmesi çok değerli. Burada sıkıntılı olan durum, Türkiye’de bir genç adamın bedelini hiç umursamadan böyle bir “prensipli duruş”u sergileyip sergileyemeyeceği.

Leyla Yılmaz’ın senaryosu filmin adına yakışan ve bilmeye engel olan bir belirsizliği hikâye boyunca hep gündemde tutuyor; fotoğrafı üzerinden zorbalığa uğradığı yardım ânında Umut’un kurbanın yüzüne dokunduğunu görüyoruz ama bu temasa kesin bir anlam yüklemek zor. Genç adamın soruları cevaplamayı sürekli olarak ret etmesinden finaldeki belirsizliğe, senaryo seyircinin bilme arzusu ve alışkanlığına meydan okuyor adeta ki filmin artılarından biri bu. Takım arkadaşlarının “Eşcinsel olup olmaman umurumuzda değil, neden cevap vermiyorsun?” yaklaşımı -sözlerin doğruluğu bir yana- belirsizliği, bilmeme durumunu ret eden günümüz insanın tipik tavrı olsa gerek. Bugünün dünyasında, internetin sonsuz bir bilgiyi insanlara açtığı dünyada, insanlar her şeyi bilmek istiyorlar; kendileri için, ulaştıkları bilginin doğruluğundan daha da önemli olanın, bildiğini hissetmek olduğu günümüz insanlarının sembolü Umut’un takım arkadaşları. Umut ise bu durumu güçlü bir duruşla ret eden ve adeta onlara kimsenin, başkasının yargılarının çizdiği sınırlara mahkûm olmadığını hatırlatan bir bilge, sonu trajik olabilecek bir bilge rolü oynuyor.

Son bölümlere kadar “bilmemek” üzerine doğru sözler söyleyen ve derdini görsel ve etkileyici bir yalın dil ile anlatan Leyla Yılmaz’ın hikâyenin son yarım saatinde didaktik denebilecek, izah etme ve netleştirme derdine düşen bir yola sapması yanlış bir seçim olmuş. “Çok merak ediyorum, nasıl bu kadar zalim olabiliyorlar” sorusunu sormak ve “Zalim doğmuyorlar, zalim olmayı öğreniyorlar” cevabını vermek yanlış bir tercih değil ama bunu tamamen sözlere dökme ve adeta bir kamu spotuna dönüşme tercihi kesinlikle yanlış olmuş. “Unman, Wittering and Zigo” (Sadistler Okulu) filminin finalinde okuldaki öğrencilerin kötücüllüklerinin sorgulandığı ve cevaplandığı sahneyi yönetmen John Mackenzie’nin görsel olarak kurgulama şekli -yeterince güçlü olmasa bile- doğru bir örnek, burada da ne yapılması gerektiği konusunda.

Emir Özden’in Umut karakterinde başarılı bir oyunculuk gösterdiği rahatlıkla söylenebilir; karakterinin eylemleri (ya da eylemsizliği) üzerinden değerlendirildiğinde inandırıclığı zor bir rol üstlendiği burada ve genç oyuncu işini aksamadan, hatta bazı anlarda parlayarak yapıyor. Daha da ileri bir noktaya gidememesinde, kadronun -anneyi canlandıran Senan Kara hariç- genellikle yerli dizi oyunculuğundan ileri geçememesinin de gösterdiği gibi, bir oyuncu yönetimi probleminin rolü olduğunu söylemek mümkün. Baba rolündeki Yurdaer Okur adeta karakterini içselleştirememiş, başta Umut’un takım arkadaşlarını canlandıranlar olmak üzere kadronun geri kalanı ise en iyi anlarında ancak vasat olabilmişler; öyle ki tecrübeli Levent Üzümcü bile kendisi için klişe bir koç resmi çizen senaryo ile ancak idare edecek bir performans gösterebilmiş.

Sondaki pişmanlık sahnelerinin pek ikna edici olmadığı ve “son yudum alınır alınmaz kahvecinin boş fincanları almaya gelmesi” gibi, yaratacağı etkiye (burada, sessiz ve gerilimli bir ânı uzatmak) odaklanılıp gerçekçiliği atlanan bölümleri olsa da, kesinlikle ilgiyi hak eden bir film çekmiş Leyla Yılmaz. Sinemamızın son dönemlerdeki kimlik, bireysel özgürlük, zorbalık ve cinsel kimliğin otorite aracı olması üzerine ürettiği en önemli eserlerden biri bu ve Yılmaz’ın -sonlardaki sözel mesajları bir yana- yönetmen olarak yakaladığı zarif, sade ve işlevsel çalışması ile de ayrıca takdiri hak ediyor.

Unman, Wittering and Zigo – John Mackenzie (1971)

“Geçen hafta bir kaza oldu. Yürüyüş için dışarı çıktı, çok fazla sis vardı ve etrafı göremediğinden uçurumdan düştü”

Öğrencilerin, okullarına yeni gelen öğretmene yerini aldığı meslektaşını kendilerinin öldürdüklerini söylemeleri ile gelişen olayların hikâyesi.

Senaryosunu Giles Cooper’ın 1958 tarihli radyo oyunundan Simon Raven’ın uyarladığı, yönetmenliğini John Mackenzie’nin yaptığı bir Birleşik Krallık filmi. Yapımcıları arasında başroldeki David Hemmings’in de bulunduğu yapıt, kendisini tehdit etmek ve kontrol altına almak için dile getirilen bir cinayet itirafı karşısında önce kuşkuya, sonra da dehşete kapılan bir genç adamın kimseye derdini anlatamaması üzerinden ilerliyor temel olarak. Son yarım saatine kadar iyi bir gerilim hikâyesi olarak ilerleyen film bir noktadan sonra inandırıcılık sorunlarının içine düşüyor ve abartıya varan unsurları ile kendi kendisine zarar veriyor. Hemmings ve genç oyuncularının başarılı performanslar gösterdiği film, rayından çıkana kadar incelikle örülmüş senaryosu ve sade bir dil ile inşa edilen gerilim duygusu sayesinde kendisini ilgi ile izleten bir yapıt.

David Hemmings filmi “hafif bir gotik tadı” olan ve “ham bir sert”liğe sahip bir yapıt olarak tanımlamış. Gerçekten de çok doğru bir niteleme bu; hikâyenin hemen tümünün geçtiği eski okul binası başta olmak üzere, gotik filmlerin bazı unsurları başarı ile kullanılıyor. Editörlüğünü David Punter’ın yaptığı “A New Companion to The Gothic” adlı kitapta Heidi Kaye bu unsurları güçlü bir görsellik, cinsellik vurgusu ve seyircinin tepkisini almaya yönelik bir yaklaşım olarak tanımlamış. Tüm bu öğeleri, Hemmings’in “hafif” vurgusunun doğruluğunu gösteren bir şekilde dozunda kullanıyor film ki bunda korkudan çok, gerilime yakın durması ve Hemmings’in öğretmen karakterinin psikolojisi üzerine eğilmeyi seçmesinin payı var. Aslında tüm bu tercihlerin çok güçlü bir sonuç yarattığını söylemek hayli zor ve bunda son bölümlerin bir parça hayal kırıklığı yaratmasının da etkisi var ama yine de filmi ilgi ile izlemeye engel değil bu durum.

Daha sonra iki Oscar ödülü (1973’te “Cabaret” ve 1981’de “Tess” ile) kazanacak olan, dalının usta ismi Geoffrey Unsworth’un açılışta huzursuz bir gece sahnesinin uçurum kenarında gerçekleşen bir düşme sahnesine bağlandığı çalışması ilginç ve başarılı. Anılan bu sahnelerin ikincisinde kameranın düşenin yerine geçerek hareket etmesi, tıpkı yine Hemmings’in ifade ettiği gibi ham bir yaklaşımın örneğini veriyor. Hikâye boyunca, çalılıklar arasında sinsice hareket eden öğrencileri takip eden kamera 1970’lerde yaygın olan zum kullanımının da dozunda ve öyküye yakışan örneklerini gösteriyor. Genç erkek öğrencilerin masumiyetleri ile çelişen tekinsiz, meydan okuyan ve otorite kurmaya odaklanan bakışlarını da çok iyi yakalıyor bu çalışma ve seyirciyi rahatsız etmeyi başarıyor. Yönetmenin öğrencileri görüntülerken genellikle yakın, baş ve göğüs plan çekimleri kullanması da önce öğretmenin, sonra da eşinin fiziksel ve ruhsal olarak kıstırılmış hissetmelerini yansıtmak için doğru bir tercih olmuş.

Dört yüz yıllık, 300 erkek öğrencinin yer aldığı okula ilk geldiğinde herkes öğretmeni sorumlu olduğu sınıfın katı bir disipline ihtiyacı olduğu konusunda bilgilendiriyor ya da uyarıyor. Kurucularından birinin mottosu “Otorite itaatin çocuğudur” olan okulda genç öğretmen ilk dersten başlayarak bir bela ile karşı karşıya olduğunun farkına varıyor. Aslında senaryo bizi bu bakımdan, bir adım ilerisinde tutuyor öğretmenin; yerine geldiği meslektaşının sis nedeni ile uçurumda düştüğü söyleniyor kendisine ama bizim açılışta tanık olduğumuz sahnede hava günlük güneşlik. Öğrencilerin “biz öldürdük” söyleminin doğruluğu konusunda da senaryo -istese de istemese de- bizi daha bilgili tutuyor sürekli olarak. Bu bilgilendirmenin dozunun hikâyenin ikinci yarısında giderek artan dozu ise filmin kusurlarından birine dönüşüyor.

Öğrencilerin “biz öldürdük” cümlesini ilk kez kurduğı sahnede bu ifadenin şaka mı gerçek mi olduğunu anlayamayan öğretmenin içine düştüğü ikilem ve sınıfta oluşan sessizlik ânı gibi çekici sahneleri olan filmin gençliklerinin ve, cinsel merak ve uyanışlarının başındaki öğrenciler üzerinden üretilen cinsellik havası da ilgi çekebilir ve hikâyelerde ima edilenleri keşfetmeye meraklı olanlar için “eşcinsellik” unsuru da benzer bir ilgi yaratabilir. Öğretmenin genç eşi dışında kadın karakterleri çok az gördüğümüz bu erkek ağırlıklı hikâyede eşcinsellik ile ilgili doğrudan hiçbir ifade veya gönderme yok ama yine de Hemmings’in karakteri ile eşi arasındaki cinsellik sahnelerinin ya retle sonuçlanması ya da bir parça zorlama içermesi bastırılan bir duygunun ifadesi olabilir açıkçası. Ölen öğretmenin bekârlığının birkaç kez söz konusu olması, zorbalık yapılan bir öğrencinin “zayıf”lığı ile dalga geçilmesi gibi unsurları da ekleyebiliriz bu bakışı desteklemek için; ama bu düşünceyi asıl güçlendiren sahnede öğretmenin gördüğü bir kâbusa tanık oluyoruz: Öğrencilerin kendisine fiziksel olarak saldırdığını ve sonra da çırılçıplak soyup ormanın içinde taşıdıklarını görüyor öğretmen bu kâbusta ve ardından eşi ile sert bir cinsel ilişki içinde görüyoruz onu, adeta ulaşılamayan bir başka cinselliğin intikamını alırcasına.

Finaldeki “Onlara bunu yaptıran şey ne?” sorusunun cevabını sözlerle değil, bakışmalar üzerinden veren senaryonun bu tercihi doğru ama açıkçası bir parça da üzeri örtülü bir açıklama bu sanki ve hikâyenin ikinci yarısındaki ucu kaçan sertlik için yeterince ikna edici mi, emin değilim. Filme kaynaklık eden radyo oyunu bugün Birleşik Krallık’ta devlet okullarında sık sık oynanıyor ve müfredatın bir parçası olmuş durumda; elbette filmi radyo oyunundan farklı kılan cinsellik ve sertlik temaları olmadan. Hemmings’in öğretmenin umut ve heyecan dolu bir genç adamdan korku, öfke, yılgınlık ve merak dolu bir karaktere dönüşmesini çekici biçimde canlandırdığı yapıtta, Cloistermouth adındaki öğrenciyi canlandıran Nicholas Hoye da başarılı performansı ile diğerleri arasında öne çıkıyor. Özetle söylemek gerekirse, kimi kusurlarına karşın ve eleştirisinin kaybolma ihtimali olsa da 1970’lerden ilginç ve adı akıllıca belirlenmiş bir gerilim örneği bu ve görülmeyi hak ediyor.

(“Sadistler Okulu”)