Etiket: Aki Kaurismäki

“Ayrıca sıcakkanlıyım ve siz de çok güzelsiniz”

Paris’te hayata tutunmaya çalışan üç sanatçı arkadaşın hikâyesi.

Fransız yazar Henri Murger’in 1847-49 arasında yazdığı ve ilk basımı 1851’de yapılan “Scènes de la Vie de Bohème” adlı kitabından uyarladığı senaryosunu yazan Aki Kaurismäki’nin yönetmenliğini de yaptığı ve Fransa, Finlandiya, Almanya ve İsveç ortak yapımı olarak çekilen bir film. Sinemacının Fransızca çektiği ilk film olan yapıt, Forum bölümünde gösterildiği Berlin’de sinema yazarlarının FIPRESCI ödülünü kazanan ve yönetmenin kendine has bir şekilde mizah ve dramı bir araya getirdiği ilginç ve elbette minimalist bir çalışma. Parasızlıklarına, sanatçı olarak hedeflediklerini yakalayamamalarına ve karşılaştıkları zorluklara rağmen, bir şekilde hayata tutunan üç adamın “bohem yaşam”larını anlatan yapıt, Kaurismäki’nin insan ve yaşam sevgisini, karakterlerine olan sempatisini ve absürt olanı gerçekle keyifli ve doğal bir biçimde birleştirebilme yeteneğini gösterdiği ve Fin ruhunu Paris’in romantizmi ile evlendirdiği başarılı bir çalışma.

Aki Kaurismäki’nin senaryoyu yazarken hayli serbest bir biçimde uyarladığı Henri Murger’in kitabı, 1840’larda Paris’in bohem hayatından farklı karakterleri anlatan, yazarın kendisinin ve sanatçı arkadaşlarının yaşamlarından izler taşıyan ve farklı yapıtlara da esin kaynağı olan bir eser. Sessiz sinema döneminden başlayarak sinemada da karşılığını (Amleto Palermi’nin 1916 tarihli “La Bohéme”, King Vidor’un 1926 yapımı “La Bohéme”, Paul L. Stein’in 1935 tarihli “Mimi”, Marcel L’Herbier’in 1945 tarihli “La Vie de Bohéme” ve romandan kısmen ilham alınan Baz Luhrmann’ın 2002 tarihli “Moulin Rouge!” adlı yapıtlar) bulan kitap iki ayrı opera olarak müzikseverlerin de karşısına çıktı: Her ikisi de “La Bohéme” adını taşıyan bu eserler Puccini’nin 1896 ve Leoncavallo’nun 1897 tarihli yapıtları. Franco Zeffirelli’nin Puccini’nin operasından uyarladığı, 1965 tarihli “La Bohéme” adlı filmi de eklememiz gereken sinema uyarlamalarının -şimdilik- sonuncusu Kaurismäki’nin filmi oldu. Murger’in eserinin bu popülerliğinde “bohem hayat” gibi doğal bir çekiciliği (yoksul ve genç sanatçıların ve entelektüellerin romantik trajedisini düşünün!) olan bir konuyu ele alması, bu yaşamların Paris’in romantik imajı ile bir araya geldiğinde ortaya çıkan etkileyicilik ve aralarında Murger’in kendisinin de olduğu bazı gerçek karakterleri ele alması etkili olurken, kitap doğal olarak özellikle Fransızlar için hayli önemli olmuştu. Bu gerçek karakterleri de analım merak edenler için: Romandaki Marcel karakterine ilham kaynağı olan ressam François Tabar; filmde yer almayan, romanda heykeltraş Jacques olarak karşımıza çıkan Joseph Desbrosses; romanda kendisi için çizilen tasvirden hoşlanmayan ve Murger’i hiç affetmeyen yazar Charles Barbara ki kitapta Carolus adlı yazar olarak çıkıyor okuyucunun karşısına; romanda Gustave olarak hayat bulan, yazar ve felsefeci Jean Wallon; kitapta Colline olarak karşımıza çıkan yazar ve felsefeci Marc Trapadoux; romandaki Schaunard karakterine model olan ressam, müzisyen ve şair Alexandre Schanne. Kaurismäki’nin bu popüler eseri yola çıkış noktası olarak kullandığı filmi ise tam da kendisine has bir havası olan, bohem yaşamı üç ana karakter üzerinden anlatırken yaşamın kendisine de dram, komedi ve hatta trajedi unsurlarını aracı kılarak sevgi ile bakan bir çalışma olmuş.

Kaurismäki siyah-beyaz çekmiş filmi ve öykü boyunca kullandığı müziklerin önemli bir kısmı ile de nostalji havasını desteklemiş. “Pour Tout l’or du Monde” (Marcel Mouloudji); “De Velours et de Soie” ve “Je Bois” (Serge Reggiani; şarkıların sözleri Boris Vian’a ait olan ikincisi adeta film için yazıldığını düşündürecek bir sahnede kullanılmış); “Chantez Pour Moi, Violons” ve “Pour un Seul Amour” (Damia) isimli şarkıları filmin temposu ve ruhuna uygun sahnelerde kullanan yönetmen, yapıtlarında popüler müziklerden bolca kullanma geleneğine burada da başvurmuş ve Mozart’tan favori grubu olan ve farklı filmlerde birlikte çalıştığı Leningrad Cowboys adlı Finli grubun elemanlarına farklı sanatçıların eserlerini de öyküsünün parçası kılmış her zamanki gibi. Nostalji duygusu sadece şansonlarla ve siyah-beyaz ile sınırlı değil; zaman zaman görüntüye gelen Eyfel Kulesi, Paris’in çatıları ve iki farklı görüntüde karşımıza çıkan “sokakta öpüşen çiftler” nostalji ile birlikte Paris romantizmini de, ama bu duyguyu asla abartmadan yaratıyor keyifli bir şekilde.

Öykü üç temel karakter ve hayatlarındaki kadınlar üzerinden dönüyor: Şiir ve oyun yazan ama eserleri hep ret edilen Marcel (André Wilms); kaçak olarak Paris’te yaşayan ve Marcel kadar parasız olan Arnavut ressam Rodolfo (filmden sadece 3 yıl sonra 44 yaşında hayatını kaybeden Matti Pellonpää) ve avangart modern müzikler besteleyen ve parasızlıkta diğerlerinden geri kalmayan İrlandalı müzisyen Schaunard (Kari Väänänen). Rodolfo’nun Mimi (Évelyne Didi), Marcel’in ise Musette (Christine Murillo) adında sevgilileri vardır ama Schaunard şanssızdır bu konuda (“Tipin kızların ilgisini çekmiyorsa, bu bizim suçumuz mu?”). Senaryo Rodolfo karakterini diğerlerinden bir parça öne çıkarırken, onunla Mimi arasındaki ilişki de romantizm, tutku ve melodram boyutları ile öykünün çekiciliklerinden birini oluşturuyor. Kaurismäki bu aşkı ve öykünün diğer öğelerini karşımıza getirirken, dramı (hatta trajediyi) ve mizahı hep kendine has bir biçimde, altını çizmeden ve en absürt olanı bile sıradan bir hava içinde sunarak getiriyor önümüze ve bu seçim özellikle mizahı oldukça orijinal kılıyor. Marcel’in editör tarafından “kısaltılması gerekir” diyerek geri çevrilen 21 perdelik oyunu, Schaunard’ın bohem yaşamını ve kaderini paylaştığı iki arkadaşına ve sevgililerine piyanosunda verdiği mini konserde çaldığı avangart bestesi (gürültü ve müzik karışımı bir eserdir bu ve özellikle iki kadının yapıta verdikleri tepki “sessiz ve sıradan” komedi anlarından biri olarak oldukça eğlenceli) ve Rodolfo’nun sadık ve tek müşterisi ile olan sahneleri bu orijinalliğin örnekleri olarak gösterilebilir. Bu ilginç müşteri karakterinden bahsetmişken, bu rolü canlandıran ve göründüğü her âna damgasını vuran Jean-Pierre Léaud’yu anmakta yarar var; Léaud mükemmel bir “ciddiyet komedisi” katıyor yer aldığı sahnelere. İki ünlü sinemacı, ABD’li Samuel Fuller ve Fransız Louis Malle’in de kısa rollerde (ilki Marcel’in çalıştığı derginin yayıncısı, ikincisi ise Rodolfo’nun ödeyemediği restoran ücretini karşılayan yan masadaki adam rolü ile) konuk oyuncu olarak yer aldığını da belirtelim filmde. Tüm oyuncuların Kaurismäki’nin ruhuna uygun oyunculuklar sergileyerek çekici bir uyum yarattıkları filmde; André Wilms, Matti Pellonpää, Kari Väänänen ve onlardan geri kalmayan Évelyne Didi duygularını hep dizginleyen ve kendilerinin özenle maskeledikleri bu duyguları bizim hissetmemizi sağlayan performansları ile önemli birer katkı sağlıyorlar yapıta.

Tanışmalardan birinin “Yani sizin eşyanız var ama eviniz yok, benimse evim var ama eşyam yok” cümlesi ise başladığı film bohemlerin dayanışması olarak da okunabilir. Üç ana karakter de parasızdır ama Rimbaud veya klasik müzikteki Viyana ekolü üzerine sohbet etmekten geri durmazlar; Rodolfo’nun köpeğinin adı da Baudelarie’dir örneğin. Ellerine para geçtiğinde bunu değerlendirme becerileri yoktur pek ama birbirlerine yardım etmekten de asla çekinmezler koşullar ne olursa olsun. Esprili sözlerin sıradan konuşmalarmış gibi kullanıldığı diyaloglara da yansıyan kendine has mizah (“Gençtik ve âşıktık. Mevsimlerden de bahardı” veya Rodolfo ile tek müşterisi arasındaki, ressamın otoportresi hakkındaki “Kim bu?” / “Annem” sahneleri vb.) eylemler üzerinden de gösteriyor kendisini sık sık. Örneğin yazarın gideceği bir iş görüşmesi için ihtiyaç duyulan ceketi ve eve davet edilen kadına yapılacak çorba için gerekli et parçasını ele geçirme şekli, gece vakti hapishane hücresindeki derin sessizliği bozan gürültü ve mezarlıkta geçen bir sahnede karakterlerden birinin, senaryonun uyarlandığı Henry Murger’in mezarına çiçek koyması gibi pek çok farklı sahnede tadına varıyoruz bu mizahın.

Çok kısa ve vurgulanmadan gösterilse de Eyfel Kulesi, siyah-beyaz görüntüler, klasik şansonlar ve sokakta öpüşen çiftler ile yaratılan nostalji dışında, birkaç sahnede Aki Kaurismäki Fransız sinemasının klasiklerinin havasını da yeniden yaratıyor ve bunu yine o derece “sıradan” bir şekilde yapıyor ki gördüklerinizin doğallığı ve gerçekliği konusunda en ufak bir kuşku duymuyorsunuz. Bunlardan biri özellikle önemli; yağmurlu bir gece vaktinde, bir gece kulübünün önünde geçen bu sahnede kulüpten çıkan kadının kendisini bekleyen arabalardan hangisine bineceği 1950’lerin Fransız filmlerinde görseniz yadırgamayacağınız bir hava ile anlatıyor ve görüntüyü, gücünü doğallığından alan bir romantizm ile dolduruyor yönetmen. Bohemliğin farklı örneklerini mizahı elden bırakmayan bir şekilde sergilediği (bir kadının küreklerini çektiği bir kayıkta uzanan ve bir elinde çiçek, diğerinde kadeh olan adam; zor gelen bir paranın Balzac’ın eserlerinin ilk baskısını almak için kullanılması; üşüyen sevgiliyi yakmak için, bir gün basılması umut edilen şiirlerin yakılması vs.) ve filmografisine örnek teşkil eden bir minimal hava yarattığı yapıtını çekimlerden kısa bir süre önce, 1991’de hayatını kaybeden babasına ithaf etmiş Kaurismäki. 20 yıl sonra çektiği “Le Havre” (Umut Limanı) adlı filmde “La Vie de Bohème“deki birkaç oyuncuya; André Wilms, Évelyne Didi ve Jean-Pierre Léaud’ya tekrar rol veren yönetmen, Wilms’in canlandırdığı Marcel karakterini artık yazarlık hayallerini ve bohem hayatı geride bırakmış olarak tekrar çıkarır seyircinin karşısına.

İşçi sınıfı kökenli olan Henry Murger’in farklı tarihlerde, Paris’te 1823 – 1858 arasında yayımlanan ve yazarları arasında Baudelaire, Paul de Musset ve Jean Wallon’un da olduğu Le Corsaire-Satan adlı gazete için yazdığı öyküler derlenip bir kitapta toplandığında çekmişler asıl olarak ilgiyi. Edebiyat eleştirmenlerinin “sefaletle ihtişamı bir arada taşıyan karakterlerle” dolu olduğunu söylediği kitaptaki “bohem”lerin bir kısmı moda olan bu hayata özenenlerdi ama bir kısmı da işte Kaurismäki’nin filmindeki gibi sanata duydukları inancın kurbanı olan ve gerçek insanlardan esinlenen kişilerdi. Filmdeki üç bohemin; Marcel, Rodlfo ve Schaunard’ın bastırdıkları ya da farklı gösterdikleri duyguları Mimi karakteri üzerinden ve elbette yine dizginlenmiş bir şekilde gösteren film tipik ve çok çekici bir Aki Kaurismäki çalışması olarak ilgiyi hak ediyor.

(“The Bohemian Life” – “Bohem Hayatı”)

“Hafızanı kaybetmiş olsan da pes etme. Hayat ileriye doğru akar, geriye değil; yoksa işin daha zordu”

Uğradığı saldırı sonucu hafızasını kaybeden ve kim olduğunu bile hatırlamayan bir adamın sıfırdan yeni bir hayat kurmasının ve geçmişin kaçınılmaz olarak bir gün tekrar karşısına çıkmasının hikâyesi.

Aki Kaurismäki’nin yazdığı ve yönettiği bir Finlandiya, Fransa ve Almanya ortak yapımı. Cannes’da Jüri Büyük Ödülü ve Kadın Oyuncu Ödülü’nü kazanan yapıt yönetmenin “Finlandiya Üçlemesi” başlığı altında toplanan filmlerinin kronolojik olarak ikincisi (Diğerleri 1996 tarihli “Kauas Pilvet Karkaavat” (Sürüklenen Bulutlar) ve 2006 yapımı “Laitakaupungin Valot” (Alacakaranlıktaki Işıklar)). Yönetmene özgü bir mizahla dramın bir arada olduğu film Kaurismäki’nin ülkesi Finlandiya’da seyirciden en çok ilgi gören eseri olması ile de bilinen; hüzün ve her türlü yoksunlukla örülü hikâyesine rağmen yaşam sevinci de taşıyan; yönetmenin her zaman olduğu gibii zengin bir soundtrack seçiminin dikkat çektiği ve yine onun her zamanki gibi toplumun alt kesimlerini öne çıkardığı ilginç bir yapıt.

Trende tanışıyoruz hikâyenin kahramanı ile; 2007’de 51 yaşında hayatını kaybeden Markku Peltola’nın canlandırdığı karakterin adı jenerikte M olarak geçiyor ve adını onun gibi biz de bilmiyoruz. Elinde bavulu ile iniyor, karanlık havada parkta bir banka oturuyor ve bir süre sonra uyuyakalıyor. Yanına gelen üç serseri onu soymakla yetinmiyor ve önce bir sopa ile başına sert bir darbe vurdukları adamı, daha sonra da tekmelerle epey hırpalıyorlar. Ardından onu bir hastane yatağında görüyoruz; başındaki doktor ve hemşire durumunun çok kötü olduğunu konuşurken, hastanın kalbi duruyor. Hemşire üzerine çarşafı örtüp odadan çıktıktan hemen sonra âni bir şekilde “diriliyor” adam ama hafızası tamamen kaybolmuştur ve yeni bir hayata başlayacaktır kimliği ve geçmişi olmadan.

Sol dünya görüşü olan bir sanatçı Aki Kaurismäki ve hikâyelerine güncel toplumsal sorunları da yansıtmaya çalışan bir isim. Günümüzün en önemli meselelerinden biri olan mülteciler hakkında Finlandiya toplumundaki düşmanca yaklaşıma cevap olarak 2017’de çektiği “Toivon Tuolla Puolen” (Umudun Öteki Yüzü) ile Fin toplumunun bu konudaki düşüncelerini etkilemeye çalıştığını söylemişti örneğin. Hikâyeleri hemen hep Helsinki odaklı olsa da, şehre asla romantik olmayan bir bakışla bakan yönetmen “Mies Vailla Menneisyyttä”da da bu yaklaşımını koruyor. “Finlandiya Üçlemesi”nin ilk filminde işsiz kalan bir karı koca üzerinden kapitalizmin insanları öğüten çarklarını öykünün teması yapan yönetmen bu ikinci filmde yine ağırlıklı olarak, toplumun kıyısında kalan insanlara eğiliyor ve sıcak, hümanist ve dayanışma övgülü bir hikâye anlatıyor bize. Doğrudan politik değil, ya da değilmiş gibi görünüyor bu yapıt da ama öykünün kendine özgü mizahı içinde (örneğin banka soygunu sahnesi) sosyal ve ekonomik düzeni eleştiriyi hiç ihmal etmiyor Kaurismäki.

Kendisi gibi sinemacı olan kardeşi Mika Kaurismäki ile ayrı ayrı çektikleri filmlerin son 40 yılda Finlandiya’da çekilenlerin beşte biri olduğu esprisi yapılır sinema dünyasında ikilinin çalışkanlıkları nedeni ile; ama kesinlikle saygı ve övünmeyi hak eden yapıtlar üretiyor iki sanatçı da. Küçük kardeş Aki kendine özgü mizahının da katkısı ile sinema dünyasında bir parça daha fazla popüler oldu ve işte o mizah burada da kendisini gösteriyor baştan itibaren. Hastanede mucizevi bir şekilde dirilen M’nin ayaklandıktan sonra ilk yaptığı, tamamen sarılı olan yüzüne elini atıp, dövülünce çarpılan burnunu yerine oturtmak oluyor örneğin. “Kurtuluş Ordusu” (Dünya çapında faaliyet gösteren Protestan yardım örgütü) bandosunun yer aldığı hemen tüm sahneler ve M’nin karşılaştığı tüm karakterlerle (örneğin “ev”ini kiraladığı adam) ilişkileri ve aralarındaki konuşmalar başta olmak üzere zaman zaman hafif saçma boyutu da olan bu mizah filme önemli bir katkı sağlıyor. Kaurismäki’nin oyuncularından aldığı çoğunlukla “duygusuz” performanslar da destekliyor bu tuhaf mizahı ve filme önemli bir renk katıyor. Senaryo özel bir çaba harcamıyor bu mizahı yaratmak için ki onu doğal kılan da bu; diyaloglara da yansıyan (“Çocukların önünde vurmaz bana”) mizah anlayışı karakterlerin eylem(sizlik)leri ya da düşüncelerine de sızıyor ve hikâye boyunca tutarlı bir şekilde, seyrettiğimizin önemli bir parçası oluyor. The Renegades grubunun enerjik rock şarkısı “Do The Shake”in çaldığı sahnede, Kurtuluş Ordusu’nda çalışan kadının (sade ama hayli etkileyici oyunu ile Cannes’da ödül alan Kati Outinen) yavaş hareketleri ve muhafazakâr görünümünün bu müzikle oluşturduğu zıtlık, filmin mizah anlayışının iyi bir örneği.

Aki Kaurismäki romantik bir Helsinki görüntüsünden uzak durmakla yetinmeyip, hikâyesini işçi sınıfından karakterler, evsizler ve yoksullar üzerinden anlatmış temel olarak. Araya serpiştirilen evsiz insanların ve onların yemek kuyruğundaki görüntülerinin sık karşımıza çıktığı film bu problemlerin karşısına, bir çözüm olarak değil ama, dayanışmayı yerleştirmiş; sıcak bir dil ile anlatılan bu dayanışma, Kaurismäki’nin kendisinin de inandığını gösteren dürüstlüğü bu bağlamda filmin önemli meselelerinden biri oluyor. Resmî kurumların, devletin bir başka ifade ile, soğuk tavırları ve ilgisizliğinin karşısına halkın kendi içindeki dayanışmayı koyuyor ve M’nin kendisine yeni bir hayat inşa etme çabasının sonuca erişebilmesi için bu işbirliğinin ve desteğin önemini vurguluyor film. Emeğe ve emekçi sınıfa değerbilir bir anlayışla yaklaşıyor yönetmen ve banka soygununu bunu vurgulamak için esprili, dramatik ve hüzünlü bir şekilde kullanıyor. Bankaların halkı sömüren tutumunun tam karşısında, alınterinin bedelinin ödenmesine duyulan hassasiyet ve sadece bir silah sesi ile anlatılan onurlu bir inanç ve saygı var bu hikâyede.

Film yeni bir hayat kurma ihtimali üzerine de tatlı tatlı hayaller kurdurmaya yöneltiyor seyircisini. M’nin eski hayatı ile ilgili hiçbir şey hatırlamaması, dolayısı ile o hayatın iyi ya da kötü yönlerinin bundan sonrası için hiçbir önem taşımaması hayli ilginç ve sonlardaki “geçmiş ile yüzleşme”yi düşünürsek hayli eğlenceli bir potansiyel sunuyor kuşkusuz ve Kaurismäki bu potansiyeli akıllıca ve, keyif ve umut veren bir başarı ile kullanıyor. Filmin keyif ve eğlencesini sağlayan bir diğer unsur ise, yönetmenin her filminde olduğu gibi burada da bolca kullanılan şarkılar. Filmografisinin tüm örneklerinde, bazıları birden fazla yapıtta olmak üzere, oldukça fazla sayıda şarkı kullanması ile bilinen bir sinemacı Kaurismäki. Favorilerinden biri olan ve 1960’da kurulup 1971’de dağılan İngiliz rock grubu The Renegades burada da sık sık şarkıları ile hikâyenin bir parçası olmuşlar. Kendi ülkelerinde hiç popüler olamayan ama Finlandiya’da fanatik ve kalabalık bir hayran kitlesine sahip olan grup (Fin yönetmen Yrjö Tähtelä’nın 1966 tarihli ve “Topralli” adlı filminde kendi isimleri ile oynamışlıkları bile var) anlaşılan sadece yönetmenin değil, Fin toplumunun hafızasında da önemli bir yer tutmuş olsa gerek ki pek çok filminin soundtrack’inde yer almışlar yönetmenin. M’nin kiraladığı evdeki müzik kutusu ve Kurtuluş Ordusu bandosu da filmin bu işitsel olgusunu güçlü bir biçimde destekliyor sürekli olarak. Leningrad Cowboys adlı Fin müzik grubu ile olan sıkı ilişkilerinin de (grup için müzik videoları çeken yönetmen; onlarla kısa filmler, iki uzun metrajlı film ve bir konser filmi de yapmış) gösterdiği gibi Kaurismäki için müzik, sanatının önemli bir parçası oldu hep.

Bar sahnesinde duvarda asılı olan fotoğrafın, 1995’te ve henüz 44 yaşındayken kalp krizi ile hayatını kaybeden ve Kaurismäki kardeşlerin pek çok filminde rol almış olan Matti Pellonpää’ya ait olduğunu ve avukat rolünde karşımıza çıkan Matti Wuori’nin gerçek hayatta da avukatlık yaptığını, bu tür bilgilerin meraklıları için eklerken, filmi görülmesi gerekli yapıtlar arasına rahatlıkla yerleştirebiliriz. M’nin bir bakıma yeniden doğuşu ve yeni seçimler yapabilmesi ile umut vaat eden bir çalışma olan film, başta Markku Peltola ve Kati Outinen olmak üzere tüm kadronun “oynamadan oynayan” performansları ve zamandan bağımsız görünen set tasarımları ile de önemli ve ilginç bir yapıt.

(“The Man Without a Past” – “Geçmişi Olmayan Adam”)

“Sesin bir başkasınınki ile birleşince, ona bağlanır kalırsın”

Londra’ya doğru olan yolculuğunda Le Havre şehrine yolu düşen kaçak bir Afrikalı çocuğun ve kendisine yardım eden bir yaşlı bir Fransız adamın hikâyesi.

Finlandiya sinemasının usta isimleri olan Kaurismäki kardeşlerden küçük olanı Aki’den masal havasında anlatılmış ütopik bir hikâye. Günümüzün en büyük sorunlarından biri olan yasadışı göçmenlerin dramına tıpkı bir masaldaki gibi iyi ve kötü karakterler aracılığı ile yaklaşan ve yönetmenin kendisine ait olan senaryo, insanın içine umut salan o filmlerden birine kaynaklık ediyor. Oyunculuklar ve yönetiminin de bu masal havasını desteklediği film, basit ama güçlü bir sinemasal becerinin sergilenmesi ile de ilgiyi hak eden bir çalışma.

Özellikle eski dönemlerde kavuşmanın ve ayrılmanın sembolleri olan limanlardan birine ev sahipliği yapan şehirde, Le Havre’da geçen hikâye umudun, sevginin ve kardeşliğin sıcak bir anlatımı öncelikle. Kaurismäki hikâyesini bilinçli bir seçimle bir masal gibi anlatmayı tercih etmiş ve tıpkı bir masalda olacağı gibi mutlu son ile bitirmiş filmini. Hikâye boyunca tüm oyuncuların mimiklere çok az başvuran yalın oyunculukları onları özel bir birey olmaktan çıkarıp temsilcisi oldukları karakterlerin somutlaşmış hali yapıyor; nasıl bir masalda kötü cadı denince aklımıza hep aynı karakter gelirse burada da tüm karakterler sembolü oldukları iyi ve kötünün temsilcisi olarak çizilmişler sadece. Bir başka hikâyede rahatsız edebilecek bu tercih burada tam tersine hikâyeye çok yakışıyor ve nihâyetinde seyrettiğimiz/tanık olduğumuz tüm hikâyelerin iyiler ile kötüler arasında yaşananlardan ibaret olduğunu söylüyor bize. Evet, film umudun filmi çünkü gerçek hayatta gerçekleşmeyecek bir son var karşımızda ve anlattığı sevgi ve kardeşliğin umudu canlı tutabileceğini söylüyor bize. Yaşlı adam ile hasta olan karısı veya eski bir rock sanatçısı olan Little Bob ile karısı arasındaki aşk hikâyenin sevgi dolu atmosferini, mahalle esnafının kaçak Afrikalı’ya yardım eden yaşlı adama verdiği destek ise kardeşlik havasını çok derinden hissetmemizi sağlıyor. Burada yaptığı seçimle göz yaşartan ve Jean-Pierre Darroussin tarafından keyifli bir biçimde canlandırılan komiser rolünün önemini de vurgulamak gerek. İnsanları sevmediğini iddia eden bu polisin hikâyedeki kardeşlik havasının bir parçası olması gerçekten çok akıllıca bir seçim ve Kaurismäki’nin senaryosunun neden başarılı olduğunun da somut bir göstergesi. Baş roldeki André Wilms’in oyunculuğu filmin diğer tüm oyuncuları için de geçerli olan bir biçime sahip. Herhangi bir abartı içermeyen, sık sık bakışlara başvuran bu oyunculuk filmin zaman zaman büründüğü tuhaf çekiciliğin oluşmasında ciddi bir pay sahibi açıkçası. Filmin en kötü karakterini canlandıran, usta oyuncu ve başta Truffaut filmleri (“Les Quatre Cents Coups – Dört Yüz Darbe”, “Baisers Volés – Çalıntı Öpücükler”) olmak üzere pek çok filmi ile bugün hâlâ sevgi ile hatırlanan Jean-Pierre Léaud’nun varlığı da filmin atlanmaması gereken yanlarından biri.

Yoksul ve iyi yürekli insanların bu umut dolu filmi Kaurismäki adına ciddi bir başarı gerçekten. Yönetmen hem oyunculuklara verdiği biçim, hem yalın ve başarılı senaryosu hem de mizansen anlayışı ile gerçekten ustalığını konuşturmuş. Genelde kısa tutulan sahneler ve zaman zaman kimi planların bir tiyatro oyununu hatırlatacak biçimde düzenlenmesi (“oyuncu soldan sahneye girer” havası örneğin) yönetmenin becerisinin kimi örnekleri olarak gösterilebilir. Kaurismäki’nin bir diğer başarısı da filmine o eski “mahalle filmlerinin” havasını taşıyabilmiş olması. Belki bizde Ertem Eğilmez önderliğindeki Arzu Film ekolünün örnek gösterilebileceği bu havayı müzik seçiminden küçük mizahına ve elbette öncelikle seçtiği tiplemeler aracılığı ile yaratmayı ve bu “eskimiş” görüntüyü çekici kılmayı başarmış. “Le Havre’da Mucize” olarak da adlandırılabilecek film, bir sahnede okunan ve Kafka’nın Amerika’ya göç eden akrabalarının yaşadıklarını anlattığı “Amerika” romanı üzerinden Adorno’nun bu roman için söylediğini (“En tatlı düşün gerçekten farkı, gösterdiğinin sadece bir illüzyon olması”) doğrular biçimde bir illüzyon sunuyor bize ama kesinlikle ihtiyacımız olan bir illüzyon bu. Baş karakterimiz olan yaşlı adamın adı özellikle mi Marcel olarak seçilmiş bilmiyorum ama özellikle 1930 ve 40’lı yıllarda çektiği şiirsel gerçekçilik filmleri ile tanınan Fransız yönetmen Marcel Carne’ın çalışmalarını hatırlatan ve onlara atmosferi ile sıkı bir selam da göndermişe benzeyen film görülmesi gerekenlerden kesinlikle.

(“Umut Limanı”)