“İnsana lüzumlu olan tek şey, onu nereye sürükleyeceği belli olmayan hür iradedir. Bu iradeyi de kim bilir hangi şeytan…”
Zeki Demirkubuz’un “Yeraltı” adıyla serbest bir uyarlamasını yaptığı Dostoyevski romanı. İlk kez 1864 yılında yayımlanan roman bugün bile hâlâ çok modern görünen biçimi, özellikle dönemi için pek de sıradan olmayan bir şekilde bir anti-kahramanı ele alışı ve kendisi de dahil tüm insanlardan iğrenir gibi görünen baş karakterinin kötümser, alaycı ve kötücül bakışını benzer bir biçimde aktarması ile kesinlikle okunması gereken bir kitap. Akıl ile arzunun çatışmasını anlattığı bölümden kahramanın tiksindiği bir subaydan intikam almak için ona yürürken çarpma planına veya bir hayat kadınının kafasını tam bir kötülük örneği olacak şekilde nasıl karıştırdığına kadar pek çok bölümünde olağanüstü bir dil ile ele alıyor baş karakterini Dostoyevski ve Camus’nun da çok sevdiği ve kimilerince ilk varoluşçu eser olarak kabul edilen kitabında okuyucuya benzersiz bir okuma tecrübesi armağan ediyor.
Demirkubuz’un filmini beğenmiş ama kahramanını tam anlamı ile anlayamamıştım açıkçası. Bu okumadan sonra her şey yerli yerine oturdu ve yazının neden bazı zamanlarda görsellikten daha etkileyici olabileceğini bir kez daha anladım: Her kitap her okuyana ve her okuma tecrübesinde farklı bir dünyayı kurmasına ve kurgulamasına yardımcı olabiliyor, eğer okuyucu da bu dünyayı inşa etmeye hazırsa. Görselliğin çoğunlukla kaçınamadığı, kendi kurduğunu seyredene dikte etme tuzağından uzak bir tecrübe okuma eylemi. İyi ki kitap var!