Ay: Ocak 2011

Etz Limon – Eran Riklis (2008)

“Limon ağacı çok güzel ve limon çiçeği çok tatlı ama zavallı limon meyvesini kimse yiyemez”

Güvenlik nedeni ile limon bahçesindeki ağaçları İsrailliler tarafından kesilmek istenen bir Filistinli kadının hikâyesi.

Herhalde Filistinli ve yalnız yaşayan bir kadın için en kötü komşu İsrail Savunma Bakanıdır. Kahramanımızın başına gelen tam da bu ve “doğal” güvenlik önlemleri gereği teröristler için iyi bir gizlenme veya saldırı yeri olabilecek bahçesinin ayakta kalması mümkün değil. Bir bireyin hem tek geçim kaynağı hem baba yadigârı olarak gördüğü bahçesinin bir politik soruna dönüşmesi, söz konusu ”nesnenin” “doğallığı” ile taban tabana zıt ve ancak insanın insana yapabileceği bir kötülüğün “yapay” bir sonucu olabilir. Film bu durumu ve kadının mücadelesini sıcak, alçak gönüllü ve hüzünlü bir tonda aktarırken, binlerce yıldır süren Ortadoğu karmaşasının hiçbir zaman çözülemeyeceğini vurgulayan bir trajik final ile sonlanıyor.

Savaşın hiç bitmeyen atmosferinin hüküm sürdüğü bir ortamda insanların bu hayata adapte olması ve savaşın gerçekliği ile birlikte yaşamayı öğrenmesi gerekiyor. Film mücadelenin her iki tarafındakiler için de bunu vurguluyor sürekli. Güçlü taraf elbette daha avantajlı ve yaşam koşullarının çoğunu dayatabiliyor diğerine ama film onun da hiçbir zaman huzurlu ve sürdürülebilir bir mutluluğa erişemeyeceğini söylüyor. Tüm o dikenli teller, güvenlik duvarları ve nöbetçi kulübeleri çağlar boyunca insanın insanı ne duruma düşürdüğünü özetlerken, limon bahçesi de insanın kendi iç didişmelerinin dünya üzerindeki diğer canlılara (burada bir limon ağacına örneğin) ödettiği bedelin sembolü oluyor. Film son karesinde karşımıza getirdiği trajik görüntü ile bu konularda hiçbir umut vaat etmiyor. Vicdan sahibi bireylerin düzenin normal şartlarının böyle olduğu bir ortamda tek başına bir çözüm üretemeyeceği ve en fazla bu vahşetten uzak durabileceği de senaryonun bize diğer söyledikleri. Kahramanımız bu hayatta payıma düşen çileyi zaten çektim diyerek mücadelesine girişse de tüm bu kaos ortamında hiçbir şeyin ne başının ne de sonunun olacağı açık bir gerçek aslında.

Belki çok çarpıcı bir sinemasal başarısı yok filmin ama yine de o büyük savaşların, büyük sözlerin, büyük kavgaların nihayetinde küçük insanların kaybetmesinden başka bir sonucu olmadığını sıcak bir sinema dili ile anlatmayı başarıyor. Baş oyuncu Hiam Abbas filmin bu samimiyetinde en büyük pay sahibi olanlardan biri. Abbas etkileyici bir şekilde aktardığı mücadelesini pek çok alanda yapmak durumunda; kocası ölmüş ve çocuğu Birleşik Devletlerde hayatını kazanma çabası içinde, kızının kendi problemleri var, etrafındaki Filistinliler için onun mücadelesi değil namusu çok daha önemli ve sürekli bir mahalle baskısı yaratıyorlar kendisine, davasına destek veren ve aralarında bir yakınlaşma olan Filistinli avukatın eninde sonunda kendi derdine düşeceği belli. Kendisinin gerçek anlamda tek yakınında olan babası ile birlikte onu büyütmüş olan aile büyüğü ve onun mahkemede limon ağacını savunurken yaptığı konuşma da filmin içe dokunan anlarından birini oluşturuyor.

Filmin belki üzerine daha fazla gidebilse çok daha farklı ve ilginç yerlere varabileceği bir alanı var aslında. O da kadının İsrailli bakanın eşi ile olan ve çoğunlukla çit üzerinden karşılıklı bakışmalar ile sınırlı kalan ilişkisi ama o kadın da sadece vicdan sahibi bir çaresiz konumunda. İkilinin mahkemedeki sessiz karşılaşma anı ise yine filmin etkili anlarından biri ve iki kadının kısacık gülümseme anı içindeki iktidar, mülkiyet ve güçle ilişkili duygulardan sıyrılabilse insanların neler elde edebileceğinin de göstergesi oluyor. Daha iyi bir şekilde işlenebilse filmi de daha üst düzeye taşıyabilecek bir zıtlık yaratabilirdi bu ilişki.

Yumurta atmaya ve ıslık çalmaya alternatif bir protesto da öneren, sık sık görüntüye gelen sert bakışlı ölü koca fotoğrafı ve mantıkta önermeler dersindeki soruları çalışan asker (ki burada mantıksızlığın hüküm sürdüğü bir dünyada bu dersin yarattığı alaycı yaklaşımı da belirtmek gerek) ile eğlendiren, İsrail-Filistin sorununa değil bu sorunun tam ortasında kendini bulan kişinin kadın olmasından kaynaklanan ilave zorlukları da dile getiren, belki biraz naif ama ilgiyi hak eden bir film. Hangi şartlar altında olunursa olsun, aşkın ışığının “aydınlatma” gücünü hep taşıyacağını, aşkın yüreklendireceğini de söyleyen ve kimi anlarında etkileyici olmayı başaran bir dram.

(“Lemon Tree” – “Limon Ağacı”)

Yureru – Miwa Nishikawa (2006)

“Masum olduğuma inanmıyorsun , değil mi? Sadece ağabeyinin katil olmasını istemiyorsun”

İki erkek kardeşin farklılıklar, sevgi, bir ölüm ve bir gerçeğin keşfi üzerinden anlatılan hikâyesi.

Ülkesinde ödüllere boğulmuş bu Japon filmi psikolojik bir drama türünde, yavaş tempolu ama bir şekilde sakin bir su gibi akıp giden ve karakterlerinin incelenmesine odaklanmış bir eser. Gerçeğin ne olduğu, saf gerçek diye bir kavramın gerçekten olup olmadığı, algılarımızı neyin nasıl etkilediği üzerine sinemada daha önce oldukça başarılı örnekler verilmişti. Örneğin yine Japon sinemasından Akira Kurosawa’nın “Rashômon” veya Michelangelo Antonioni’nin “Blow-Up” filmleri gibi örnekler gözün algıladıklarının gerçeğe ne kadar yakın olduğu sorusunu soran, gerçeğin kişiden kişiye nasıl değişebileceğini ve işte bu değişimin kişinin birikimi, beklentisi, yorum gücü vearzularına ne kadar bağlı olabileceğini gösteren filmlerden ikisi sadece. Bu film ise seyirciyi de ters köşeye yatıracak şekilde olay anının her tekrar gösteriminde farklı bir açıdan gösteriyor sahneyi ve final gösterimde bile gerçeğin tam olarak ne olduğu konusunda sizi tereddüt içinde bırakıyor. Film bu yolla da sanki olayın içindeki ağabey ile olayı gören küçük kardeşin de gerçeğin tam olarak ne olduğu konusunda emin olmadıklarını söylüyor seyirciye. Senaryonun da bir yandan asıl olarak gerçeğin ne olduğuna değil, bir “olayın” üzerinden iki kardeşin ilişkilerini incelemeye odaklandığını vurgulamakta da yarar var.

İki kardeş, ağabey Minoru (Teruyuki Kagawa) ve küçük kardeş Takeru (Jô Odagiri) birbirlerinden tamamen farklı karakterlere sahip ve çok farklı hayatlar sürüyorlar. Fotoğrafçılık yapan Takeru aileden ayrılıp büyük şehire, Tokyo’ya yerleşmiş öz güveni yüksek, insanlarla ve kadınlarla ilişkilerinde çok rahat ve dışa dönük bir insanken, ailesine ait bir benzincide çalışan ağabeyi ise tam tersine kadınlarla ilişkilerinde çekingen davranan ve içe kapalı bir kişiliğe sahip. Filmdeki trajediyi başlatan aslında tam da bu farklılıklar oluyor. Büyüğün ulaşmak için çabalayıp ter döktüğü ama erişemediği bir kadını küçük kardeşin hoyratça ve kolayca elde edebilmesi, birinin saygı ve sevgi ile elde edemediğini diğerinin umursamaz bir şekilde ele geçirip bırakabilmesi ve bunun yarattığı gerilim aslında filmin de odağını oluşturuyor. Finaldeki o son bakış gerçeğin tüm belirsizliği ile birlikte düşünüldüğünde vicdan, adalet, bencillik, kazanmak ve kaybetmek üzerine çok şeyler düşündürtmeye aday ve bu hali ile final gerçekten çok çarpıcı.

Filmin yavaş temposu bir yandan neyi nasıl anlatmak istediği düşünüldüğünde doğru bir seçim ama burada yavaşlık değil zaman zaman gereksiz görünen boşluklar filmin gücünü bir parça da olsa zayıflatan. Bunun dışında görüntüleri, zaman zaman caz esintili ve çok başarılı müziği ve iki baş karakterinin oyunculukları ile çizginin üzerine çıkmayı rahatça başaran bir film bu. Her iki oyuncu da rollerinin kalıbına çok iyi oturmuşlar ve rollerine uygun fiziklerini başarılı bir şekilde kullanmışlar. Bir sahnede benzinciye gelen Kobayashi firmasına ait tır ile yine gerçeğin belirsizliği üzerine çok çekici bir film olan “The Usual Suspects” filmindeki Kobayashi karakterine selam mı gönderilmiş bilmiyorum ama tesadüf de olsa sinefiller için keyifli bir kare sağlamış filme.

Bazı anlarda sesi tamamen keserek ve daha sonra yavaşça açarak o andaki görüntülerin etkisini artıran, özellikle doğayı başarı ile kullanan, köprü üzerinde geçen tüm sahnelerde doğru ve çarpıcı açı seçimleri ile kurguyu da etkin bir araç haline getiren film kimi anlarında Fransız sinemasından da esintiler taşıyor. Amerikan sinemasının ve televizyon dizilerinin beynimize işleyip durduğu mahkeme sahnelerinden sonra bu sahnelerin yalın bir sinema dili ile nasıl da etkileyici kılınabileceğini göstermesi bile başlı başına bir neden filmi görmek için.

(“Sway” – “Sallanmak”)

Başka Dilde Aşk – İlksen Başarır (2009)

“Kızım biz seni neyini eksik ettik de, eksik bir erkek ile birlikte oluyorsun?”

Sağır bir erkek ile çağrı merkezinde çalışan bir kadının “imkânsız” aşklarının hikâyesi.

Hikâye anlatmak ve hikâyenin özüne uygun veya onunla özellikle kontrast yaratacak bir anlatım tarzı bulabilmek klasik sinemanın en başarılı olduğu alanlardan biri. Klasik Amerikan sinemasının bunca seyirciye ulaşabilmesinde en önemli etkenlerden biri bu olsa gerek. Türk sinemasının iyi senaryo, hikâye anlatma becerisi ve konuyu dağıtmadan (bir başka deyiş ile, akıldaki her konuyu tek bir ve özellikle de ilk filme yedirmeye kalkışmadan) odaklanma alanlarındaki eksikliği hep konuşulan, bilinen ve geçmişte nadiren sağlıklı bir şekilde aşabildiği hususlar. İlksen Başarır bu ilk filminde işte tam da bu alanlarda bir yandan oldukça iyi bir iş çıkarırken bir yandan da yine tam bu alanlarda aksıyor.

Kısacık sahneler ile hemen filmin başında kahramanlarını başarı ile özetleyebilen bir girişe sahip olan film bu konuda takdiri hak ediyor öncelikle. Buradaki kurgu anlayışı amaca gayet uygun ve yerli yerinde ama filmde zaman zaman belki de küçük tempolar kazandırmak amacı ile tercih edilen bu “kesik kesik” anlatım tarzı bazı sahnelere oldukça uygun düşerken kimi zaman da bir “müdahele edilmişlik” havasının doğmasına neden oluyor. Anlatım tarzı ile ilgili bir başka sorun da filmin “romantik komedi” ile “dram” arasında gidip gelmesi. Temel de bu bir problem değil elbette ama “farklı dünyaların insanları arasındaki aşk” ve “sömürülen çalışanlar” gibi dram açısından iki ağır konunun odaktan kaymasına neden olabiliyor bu seçim, film boyunca. Bir problem de bu iki ağır konunun filmde nerede ise eşit düzeyde yer alması ve bunun da ilgiyi dağıtabilme ihtimali. İnsanlarla konuşarak “anlaşamayan” bir çağrı merkezi çalışanının konuşamadan “anlaşacağı” birisi ile aşkı üzerinden düşünüldüğünde anlaşılabilir bir seçim belki bu iki konunun birlikteliği ama Türk sinemasında özellikle de günümüzde hemen hiç doğrudan yer verilmeyen emek sömürüsünün arada kaynamasına neden olabilecek bir durum bu. Yine de tüm o motivasyon saçmalıklarına, tüm o “hadi kendimizi alkışlayalım, alkışlayalım ki bu alkışın kaba gürültüsü içinde sendikasızlığın, sömürünün, birbirimize kırdırılmanın çığlığı duyulmasın” tespitlerine bir filmde rast gelebilmek gerçekten umut verici. Günümüzde çığrından çıkmış soysuz komediler (Recep İvedik vs.), büyük bütçeli ve büyük sözlü dramlar (tüm o Mahsun Kırmızıgül girişimleri vb.) ve sanat filmleri (Nuri Bilge Ceylan vb.) arasında sıkışmış durumdaki Türk sinemasında işte bu küçük ölçekli ve hikâye anlatmayı seven ve şu ya da bu ölçüde başaran bu tür filmler bulabildiğimize şükretmeliyiz sonuç olarak.

Son bir eleştiri de aristokrat havalı ve ropdöşambrlı karakter için. Çağan Irmak’ın “Karanlıktakiler” filmi ile birlikte evden dışarı adım atamayan bir başka karakteri karşımıza getiren filmde o aristokrasi havasına ve karakterinin trajedisinin etki gücünü azaltan o yapay duruşa ne gerek olduğunu düşünmemek elde değil.

Filmde seyirciyi etkileyecek ve hatta hayran bırakacak düzeyde başarılmış sahneleri de belirtmek gerek. Sinemamızda pek görmediğimiz ölçüde hayli iyi çekilmiş bir kavga sahnesi, sevgiyi işte tüm yüreğiniz ile hissedeceğiniz şiir okuma sahnesi ve özellikle terk edenin de edilenin de ağladığı ayrılık sahnesi yönetmenin kumaşını bize gösteren bölümler. Bir büyük takdir de baş oyunculara gitmeli. Saadet Işıl Aksoy sürekli bir direnme ve savunma mücadelesi içinde hem aşkını hem özgürlüğünü korumaya ve sömürüye karşı durmaya çalışan karakteri inandırıcı ve çekici bir biçimde canlandırıyor, senaryodaki kimi aksaklıklara rağmen. Senaryoda da payı olan Mert Fırat’ın oyunu için kullanılabilecek tek bir ifade var: mükemmel. “Normal” insanların dünyasında kendisine yarattığı dünya içinde yaşamaya çalışan, insanın yeryüzü üzerindeki en acımasız varlık olduğunu her defasında hatırlamak zorunda kaldığı koşullar ile sık sık karşılaşan bir bireyi inanılmaz bir başarı ile canlandırıyor. Öfke ve sevgi gibi iki farklı ve yoğun duyguyu aynı sahne ve bazen aynı kare içinde üstün bir oyun gücü ile gösterirken seyredene canının nasıl yandığını sizin canınızı da yakacak şekilde gösteriyor.

“Issız Adam” filminde “Zor be anne” diyen karakterin bu filme bir an için girip gerçek zorluğu yaşamasını ve şımarıklığından utanmasını isterdim açıkçası. Eksikliklerine rağmen, doğru ve sağlam duruşu, açık sözlülüğü, yanında taraf tutmayı tercih ettiği değerlere gösterdiği saygısı ile kesinlikle ilgiyi hak eden bir film. Duyarsızlıklarımız ve acımasızlıklarımızla nasıl birbirimizin canını yakabileceğimizi de hatırlatan film “bugün satış için ne yaptın” tabelası altında asıl büyük güçlerin maşalığını yapan küçük güçlerin kendi odalarına “bugün çalışanlar için ne yaptın” tabelasını asacağı günlerin de habercisidir diye umalım. İmkânsız ama yine de bir umut işte.

Adoration – Atom Egoyan (2008)

“Öfkenin özelliği budur: Zekânın büyük kısmını tüketir”

Bir okul ödevinin konusunu kendi ailesi ile ilişkilendiren bir gencin ve onun etrafındakilerin gerçekleri ve kendilerini keşfetmesinin hikâyesi.

Yönetmeninin kendi ifadesi ile hayatlarındaki boşluklar veya kayıplar ile mücadele eden insanların hikâyesini anlatan bu film Atom Egoyan’ın -bence başyapıtı olan- “The Sweet Hereafter” filminin izinden giden ve onun kadar etkileyici olmasa da yine de bir şekilde seyredeni kendine çekmeyi başaran eserlerinden biri. Temelde genç bir öğrencinin, onun dayısının ve öğretmeninin etrafında gelişen hikâye tüm bu karakterlerin kendi gerçekliklerini keşfettiği, kayıpları ile barıştığı ve boşluklarını doldurmayı başardıkları finali ile son yılların sinemasında ve özellikle Ozon filmlerinde sıklıkla görülen “kan bağı ile değil, sevgi ile oluşturulan” yeni bir aileye ulaşıyor.

Egoyan’a ait olan senaryo, evet bir kayıplarla mücadele hikâyesi ama en az onun kadar öne çıkan başka temalara dalarak veya dalar gibi yaparak şaşırtıyor ve odağını kaybediyor aslında. Ödevin konusu olan hikâyeyi kendi aile gerçeğine dönüştürerek bunu gerçekmiş gibi yayan öğrencinin neden olduğu tüm o tartışmalar ve bu tartışmaların konusu olan hoşgörü, kendinden farklı olan ile birlikte yaşayabilmek, ötekinden korkmak, dini inançlar dolayısı ile yapılan veya dini inançlar ile ilişkilendirilen eylemlerin doğruluğu, inançlarımız uğruna başkalarını hatta sevdiklerimizi feda etmek gibi temalar bir şekilde hikâyenin ve karakterlerin parçası yapılıyor senaryoda ama sonuçta “The Sweet Hereafter” filminde olağanüstü anlatılan “kayıp ile hayatın değişmesi” kendi başına yeterince güçlü bir tema zaten. Bu filmi işte bu referans verdiğim filmin gerisine düşüren de sanırım bu geniş ilgi alanı olmuş.

Genç öğrenci Simon rolündeki Devon Bostick karakterinin içini doldurmayı başarıyor ama galiba rolün hak ettiği çarpıcılığa uzak düşüyor biraz. Onun dayısı Tom rolündeki Scott Speedman filmin en başarılı ismi ve öfke, başarısızlık, sorumluluk ve korku gibi farklı duygu ve durumları çok başarılı bir biçimde aktarıyor. Öğretmen rolündeki Arsinée Khanjian Egoyan’ın eşi ve onun pek çok filminde rol almış başarılı bir oyuncu. Bu filmde ise bende çelişkili duygular bıraktı doğrusu; çoğunlukla senaryodan kaynaklanan nedenlerle zaman zaman inandırıcılıktan uzağa düşerken ve bir şekilde sanki doğru tonu tutturamamış görünürken bazı anlarda da filme kattığı tuhaf bir sıcaklığı ve samimiyeti hissetmemek mümkün değil.

Sanki yeterince iyi işlenememiş gibi duran film çok etkileyici bir dram olma fırsatını kaçırmış ama yine de hissettikleri kayıpları gidermeye, hayatlarındaki boşlukları doldurmaya, gerçeği keşfetmeye ve vicdan azabı veya başka bir nedenden kaynaklanan ezikliği ve öfkeyi yönetmeye çalışan karakterleri ile ilgi toplayacak bir hikâye anlatıyor. Önyargılar ve nefretin karşısına sevgiyi ve ötekini anlama çabasını koyan bu film bazen canavarların en yakınımızdaki insanlardan biri olabileceğini de hatırlatıyor bize. Egoyan’dan biraz dağınık, başarısı yarım kalmış ama sonuçta ilgiyi hak eden bir çalışma.

(“Tapınma”)