Ay: Mayıs 2011

Apache – Robert Aldrich (1954)

“Artık savaş bitti ve yapayalnızsın Massai. Kimse elleri kelepçeli birinin peşinden gitmez”

Son Apaçi savaşçısının tek kişilik direnişinin hikâyesi.

50’li yıllarda çekilmiş bir Amerikan filminde tarihe ne kadar dürüst bakılabilirse hikâyesinde o kadar dürüst olan, Lancaster’ın mavi gözlü Kızılderilisi ile klasik bir Hollywood yaklaşımının örneği olduğu (Uzak Doğuluları bile beyazlara oynatmaktan çekinmeyen bir “beyaz” sinemadan söz ediyoruz) ve Massai’ye saygılı bir duruş sergilerken tarihi çarpıtmaktan da geri durmayan bir film. Evet çarpıtmak çünkü gerçek bir karakter olan Massai hiç de filmde gösterildiği gibi bir Hollywood mutlu sonu ile bitirmemiş hayatını. Bu garip sonun tam bir Hollywood örneği olarak stüdyonun yönetmeni çekmeye zorladığı final olduğu da biliniyor.

Paul Wellman’ın 1930’larda yazdığı bir romandan uyarlanan film son Apaçi savaşçısının hikâyesini hemen tamamen Holywood klişeleri içinde ele alarak tarihi değiştirmekten çekinmese de kahramanının bu tek kişilik mücadelesine saygı ile yaklaşıyor yine de. Beyaz adamların elinde alkole sığınan ve kendini satan yeni şeften, iki beyaz adam arasında geçen ve yerlileri aşağılayan konuşmada bu adamlardan birinin kızılderili olan askerinin çok kısa bir süre de olsa memnuniyetsiz yüz ifadesini göstermesine ve beyazları en azından iyiler ve kötüler diye ikiye ayırarak bir kısmını eleştiri konusu yapmasına kadar elle tutulur olumlu yönleri var filmin ama sonuçta temel mesajı ile “yenilgiyi kabullenip mısır yetiştirmeye yönelmeyi” işaret eden/teşvik eden bir tutumu var filmin. Tek başına bir savaşı kazanması ve kaybolan bir dünyayı geri getirmesi mümkün değil elbette Massai’nin ama yine de savaşının anlamsızlığının bu kadar açık söylenmesi rahatsız ediyor seyrederken.

Massai’nin yenilgiyi kabul edip “evcilleşmesinden” sonra bir beyazın söylediği “elimizdeki tek savaş buydu, şimdi başkasını bulmamız gerekiyor” cümlesi ABD’nin politikaları ile nasıl da örtüşüyor. Kapitalizm ve “onun en yüksek aşaması olan emperyalizm” böyle bir şey işte; her zaman daha büyümeli ve bunun için asla düşmansız kalınmamalı. Son iki yüzyılda nice örneklerini yaratan bu düstura bu filmde rastlamak hayli ilginç aslında; ne de olsa karşımızda bir 50’ler Holywood filmi var. Bu politik(!) yaklaşımlar bir yana film yönetmen Robert Aldrich’in özel bir yaratıcılık içermeyen ama hiç de aksamayan anlatımı, mısır tarlası içindeki takip gibi iyi çekilmiş bölümleri ve kimi anlarında kahramanının bireysel onur mücadelesine gösterdiği saygı ile seyredilebilecek bir film. Arthur Penn’in “Little Big Man” gibi filmlerinin henüz uzakta olduğu zamanlarda çekilmiş ve her daim izlenen klasikler arasına giremese de kendisini seyrettiren bir çalışma.

(“Asi Cengaver”)

Code 46 – Michael Winterbottom (2003)

“Kim kaderini keşfetmek ister ki zaten? Kim böyle bir riski almak ister?”

Yakın gelecekte ve dünyanın totalitarizm ile yönetildiği bir zamanda geçen bir bilimkurgu hikâyesi.

Michael Winterbottom’dan efektlerden ve teknik bir gösteriden çok yeni dünya düzeninin bireyler üzerindeki etkisi üzerinden anlatılan türden bir bilimkurgu. Klonlamanın yaygın bir uygulama olduğu ve bu nedenle genetik benzerlikleri belli bir oranı aşan insanların evlenmelerinin yasa dışı olduğu bu dünyada film bu kurala uymayan iki bireyin hikâyesini anlatırken bir yandan da totalitarizm üzerine bir şeyler söylemeye çalışıyor ama belki de soğuk bir anlatımın etkisi nedeni ile her iki alanda da yeterince güçlü çıkmıyor sesi.

Modern ve soğuk şehirlerde “içeride” yaşayanların ve çöle benzer alanlarda “dışarıda” yaşayanların oluşturduğu bu iki farklı bölgeden oluşan dünyada bölgeler arasında geçiş için gerekli vizelerin üretiminde çalışan bir kadınla bu kadının sahtekârlığının peşindeki devlet görevlisi adamın aşk hikâyesi Samantha Morton’ın her zamanki yetkinliği ile canlandırdığı kadının dış sesi ile yorumlanıyor zaman zaman. Bu dış sesin cümlelerindeki hüzün ve hatta melankoli tonu filmin kendisinde tam anlamı ile karşılığını bulamıyor oysa. Vücuda yerleştirilen virüslerle Çince öğrenilebildiği ve şarkıcı olunabildiği bu dünyayı sanki içine girmeden ve nötr kalarak anlatmış yönetmen hikâyesini. Öyle ki hafızanın istenen bölümlerinin devlet tarafından rahatça silinebilmesi ile ortaya çıkan hüzün de çarpıcı bir şekilde yansımıyor seyredene.

Bir Winterbottom alışkanlığı olarak bolca bir erotizm dozunun da yedirildiği film bir yandan da iletişim üzerine düşünmeye itiyor seyredeni. Film İngilizce olsa da hikâye ağırlıklı olarak Şangay’da geçiyor ve karakterler cümlelerinin içinde Fransızca’dan İspanyolca’ya, Çince’den Arapça’ya farklı dillerden kelimeleri kullanabiliyorlar. Geleceğin bu dünyasında farklı dil konuşuyor olmanın iletişime engel olmayacağını varsayan bu yaklaşım bir yandan da yeni düzenin demokratlığı gibi görünebilir ama günümüz dünyasında da örneklerinin bolca görüldüğü gibi bu demokratlık “totaliter düzenin sorgulanmaması” koşulu ile sınırlı. Senaryo pek üzerine gitmese de dışarısının çöl sıcaklığına ve aydınlığına karşı içerisinin “soğuk” ve karanlık görüntüleri ile içerideki düzenin doğa dışılığını vurguluyor gibi. Yeni düzenin ve onun aşkı –klonlamanın doğal sonucu olarak ortaya çıkan- ensest ilişki korkusu ile kontrol altında tutmaya kadar varan uygulamalarının karşısına aşkın kendisini koymaya çalışan film özetle pek çok farklı konuyu düşünmeye iten bir hikâyeye sahip ama bu hikâyesinin ihtiyaç duyduğı sıcaklığı yeterince içermiyor.

Oldukça başarılı görüntüleri, gereksiz fütüristik tasarımlardan kaçınılmış ve kendi içinde oldukça başarılı ama bir taraftan da filme o soğukluğunu vermiş olan set tasarımı ve sanat yönetimi, Morton’ın filmin diğer öğelerinin de gitmesi gerektiği yönü işaret eden hüzünlü oyunu ve gelecekle ilgili sordurduğu sorular nedeni ile kesinlikle ilgiyi hak eden bir film. Ne olursa olsun hikâyesini usulca akıtmayı bilen bu çalışma, adına klonlama denen ve insanlığı korkunç bir kaosa sürükleme potansiyeline sahip bir keşfi de çok doğrudan olmasa da gündeme getiriyor başarılı bir şekilde.

(“Kod 46”)

Criminal Law – Martin Campbell (1988)

“Canavarlarla savaşırken kendinizin de bir canavara dönüşmesinden sakının”

Beraat ettirdiği bir adamın suçlu olduğunu anlayan bir avukatın hikâyesi.

Friedrich Nietzsche’den alıntı ile açılan film pek de o kadar derinlere in(e)meden ve o sözün de hakkını veremeden adalet arayışındaki bir adamın intikam hikâyesine dönüşen ve en iyi anında orta karar seviyesine çıkabilen bir çalışma. İşini çok iyi yapan, adalet duygusundan çok kazanma hırsı ile hareket eden ve kazandığı davalardan sonra ifadenin her anlamı ile zafer sarhoşu olan avukatın kapıldığı intikam hırsı da ihmal ettiği adalet duygusundan dolayı duyduğu vicdan azabından çok kandırılmış olmaktan kaynaklanıyor gibi görünüyor.

Amerikan filmlerinin olmazsa olmazı duruşma sahneleri ile başlayan film, stres atmak için squash oynayan beyaz yakalılardan kahramanın akıl hocası yaşlı adamlara kadar pek çok klişenin peşinde geziniyor film boyunca. Avukatın gece vakti ve yağmur altında çağrıldığı ıssız bir parka neden gittiği, yeni tanıştığı bir kıza odasından çıkmaması ve kendini anlatabilmek için gösterdiği ve hani nerede ise erotik bir hava taşıyan sertliğin ne zaman ve nasıl oluştuğu gibi cevaplanamayacak kimi açıkları da barındıran senaryo da pek matah bir yerde durmuyor açıkçası. Filmin Reagan döneminin iyice muhafazakârlaştırdığı 1988 ABD’sinde çekildiği düşünülünce kötü adamımızın motivasyonunun kürtaj olması da döneme gayet uygun bir tutucu yaklaşım gibi görünüyor. Kahramanımızın ve kız arkadaşının daha doğru ve garantili yollar varken iki amatör dedektif olmaya soyunması da senaryo aksini söylemeye çalışsa da pek inandırıcı değil.

Paranın satın alabileceği en iyi avukat olma hedefi ile yaşayan bir adamın kötü adamın peşine intikam duygusu ile düşmesi gibi bir hikâye yerine, kahramanımız adalet mekanizmasının doğru işleyişi ve en kutsal haklardan biri olan adil yargılanma hakkının değil de ün ve para koşan bir avukat olmanın peşinde neden koştuğu üzerine bir parça zihin jimnastiği yapsa veya tipik bir Amerikan yaklaşımı olan düzendeki problemleri düzeni sorgulama(tma)dan çözen kahraman rolünü üstlenmese daha seyredilebilir bir film olurmuş diyelim özetle. Klinikte kötü adam ile kahramanımızın sevgilisi arasındaki kavga sahnesi ile “Scary Movie” tarzı parodi filmlerine yakışır düzeydeki ama istenmeden oluşan komikliğin daha da aşağıya çektiği filmden elde kalan en anlamlı şey Gary Oldman’ın oyunu. Onun dışındaki kadro ya vasat oyunculukları ile ya da Kevin Bacon örneğinde olduğu gibi soğuk bir tarz benimseyerek vakit geçirmişler gibi görünüyor. Keşke film hemen açılışındaki karanlık ve yüksek grenli görüntüler ve el kamerası ile çekilmiş parktaki sahnenin havasını tüm filme yayabilseymiş ve en azından teknik açıdan daha çekici olabilseymiş diye düşünmemek elde değil.

(“Suç Kanunu”)

Mia Aioniotita Kai Mia Mera – Eleni Karaindrou (1998)

Sinemanın görkemi ile müziğin görkeminin olağanüstü uyumu. Theo Angelopoulos’un mükemmel filmine eşlik eden Eleni Karaindrou’nun mükemmel müziği. Önünde diz çökülmesi gereken sanat. Bu dünyanın ötesinde, hakkında en övgü dolu sözlerin söylenmesinin bile kutsallığını bozacağı bir büyülü bileşim. Sanatın anlatılması imkânsız bir hali. Göz yaşartıcı derecede parlak.

“Hoşçakal demeye geldim anne. Gidiyorum. Neden anne? Neden hiçbir şey umduğumuz gibi gitmedi? Neden? Neden acı ile arzu arasında parçalanmış bir sessizlik içinde çürümek zorundayız? Neden tüm hayatımı sürgünde geçirdim? Neden kendi dilimde konuşabilmeme izin verildiği o nadir zamanlarda geri dönebildim sadece?… Kendi öz dilimi… Kayıp kelimeleri hâlâ canlandırabildiğim veya unutulmuş kelimeleri sessizliklerinden çekip çıkarabildiğim zamanlar… Kendi ayak seslerimi kendi evimde neden o zamanlar ve sadece o zamanlar duyabildim?”

Film : Mia Aioniotita Kai Mia Mera – Eternity and a Day – Sonsuzluk ve Bir Gün

Müzik : “By the Sea” + “Eternity Theme”