Kategori: Sinema

The Man in the Moon – Robert Mulligan (1991)

“Aydaki adamla hâlâ konuşabilmeyi isterdim”

50’li yıllarda Louisinia’da geçen bir ilk aşk ve büyüme hikâyesi.

Genç kızların hoşlanacağı türden aşk, aile ve büyümek üzerine trajik ve romantik tonlar taşıyan bir film. Elvis’in kral olduğu ve onu tahtından ancak ilk aşkın objesi olan bir başka erkeğin indirebileceği yıllarda geçen film fazlası ile televizyon filmi havasında, lineer bir anlatımı olan ve aktarmaya çalıştığı romantizm, genç bir kız olmaya başlamanın büyüsü ve trajedi atmosferine sizi kendini hiç gizlemeden doğrudan çekmeye çalışan bir çalışma.

Elvis’in klasikleşmiş şarkılarının gücünü arkasına alarak hikâyesini anlatan film üç kız çocuğa sahip ve dördüncüyü beklemekte olan bir ailenin iki numaralı kız çocuğunu odağına alarak, ilk aşkın olumlu ve olumsuz tüm duyguların en uç noktasında yaşanmasına neden olan atmosferini işlemeye çalışıyor. Bu dönemden şu veya bu şekilde herkesin geçtiğini düşünürsek etki gücü yüksek bir potansiyeli var filmin ama yönetmenin fazlası ile aile filmi tonlarında dolaşması filmin kalıcılığını olumsuz yönde etkiliyor. Tüm kadro içinde en çok dikkati çeken isim günümüzün gözde oyuncularından ve ilk kez bu film ile kamera karşısına geçen, Dani rolündeki Reese Witherspoon. Sanatçı on dört yaşın hem büyümeye meraklı hem de çocuksu özgürlüğünü koruyan havasını başarılı bir şekilde canlandırıyor.

Ablanın iki aşkın birden odağında olan gence hissettiği büyük aşkının nasıl oluştuğunu pek de ikna edici bir şekilde anlatamayan ve ilk aşkın zaten doğasında yer alan trajikliğe pek de gerekmeyen ilave trajik boyutlar katan senaryo filmin en çok aksayan yanı. Ne babanın sık sık vurgulanan ama hikâyedeki yeri ve önemi anlaşılmayan kiliseden uzak duruşu ne de nereye varacağı çok açık olan abla-kardeş çekişmesi yeterince işleniyor. Ayrıca ve sarkastik bir yaklaşımla, kız ve ablasının zavallı delikanlının başına bela olduğunu düşünmek bile mümkün, film hiç bunu hedeflemese de.

Tüm bunlara rağmen, Elvis’den “Loving You” şarkısını dinlemek, pikap başında ve uzaklara bakarak şarkı dinlenen günleri hatırlamak ama tüm bunlardan öte ilk aşkın yakıcılığını hatırlamak için seyredilebilir. Özellikle on sekiz yaş altı genç kızların ilgi duyacağı bir film bu ve her türlü olumsuzlukta sığınılacak yer olarak kutsal aileye düzdüğü övgüye de dikkat etmek gerek.

(“Erişilmez Adam”)

Let Him Have It – Peter Medak (1991)

“Babam beni öldürecek!”

Cinayete teşvikle suçlanan zekâ yaşı düşük bir gencin adaletin karanlık mekanizmaları içinde kayboluşunun hikâyesi.

Gerçek bir olayı anlatan film adalet süreçlerinin sonunda kesilen cezaların “ibret olması” hedeflendiğinde, bu cezaların nasıl bir adaletsizlik aracı olabileceğini ve genel olarak bireylerin bu mekanizmalar kullanılarak güç sahipleri tarafından nasıl kolayca yok edilebileceğini anlatıyor. 1950’li yıllarda geçen hikâyenin kahramanının adı ancak ve ailesinin yıllarca süren savaşı sonunda 1998’de temize çıkarılabilmiş. Özetle film adalet mekanizmalarının her bir bireyin ona özgü olan durumunu şu veya bu nedenle, ki burada “ibret olsun” anlayışı baskın olmuş, nasıl görmezden geldiğini anlatıyor.

1950’li yılların İngiltere’sinde şiddet içindeki küçük çetelerin birine bulaşan bu gencin hikâyesini çoğunlukla televizyon için çalışan yönetmen Peter Medak oldukça düz bir çizgide ve dramatik açıdan hikâyeye biraz uzaktan bakan bir anlatımla ele almış. Yine de finale yakın karşımıza gelen “sabah gün ağarırken ıssız sokak” sahneleri ve hemen tüm final ile hikâyenin hak ettiği dramatik gerilimi üretebilmiş gibi görünüyor yönetmen. Özellikle finaldeki ani kapanış trajik sonun etkisini artırıyor ve sahnenin altını çizmeyerek seyredenin bu yarım kalmışlık havası içinde filmle bir süre daha yaşamasını sağlamayı başarıyor.

Christopher Eccleston rolü gereği filmin tüm yükünü başarılı bir şekilde taşıyor. Abartıya açık sara nöbeti sahnelerinde ve evden çıkmaya korkan bir gencin karıştığı çete ile öz güveni yükselen adama dönüşmesini aksamadan ve inandırıcı bir biçimde getiriyor karşımıza.

İdam cezasını ve bu cezanın da aslında bir cinayet olduğunu elbette bir Kieslowki filmi gibi anlatamayan ama yine de bu ceza yönteminin korkunçluğunu hatırlatan ve küçük insanların adına bürokrasi denen o canavar mekanizmanın çarkları arasında öğütülmeye mahkum olduğunu söyleyen bu film sinemasal açıdan çok hikâyesinin gerçekliği ve çarpıcılığı ile dikkat çeken bir çalışma. Adalet objektif midir sorusuna verilen ürkütücü bir “hayır” cevabı.

(“O Sahip Olsun”)

Reprise – Joachim Trier (2006)

“Kızlar için sıkı kelimesi kullanılamaz. Onlar sadece güzel veya hoş olabilirler. Sen hiç sana daha önce dinlemediğin bir müzik öneren bir kız gördün mü?”

Yazar olmaya çalışan iki genç erkeğin arkadaşlık, aşk ve melankoli dolu hikâyesi.

Zarif, uçarı, kırılgan, melankolik ve entelektüel bir film. İdealler, hayaller, gerçekler, aşk, dostluk, sanat ve dürüstlük üzerine özgür ruhlu bu çalışma Oslo’da geçen bir Fransız filmi havasında ve Yeni Dalga’dan 2000’li yıllara başarılı bir iz düşümü gibi.

Beş genç erkeğin ve özellikle Phillip ve Erik karakterlerinin üzerinden hemcinsler arasındaki dostluğu ve karşı cinsle olan aşkı sık sık karşı karşıya getiren bu film, bu bağlamda belki de gençlerin olgunluğa giden yolun başında durma inatlarını da anlatmaya çalışıyor. Ingmar Bergman’ın anı kitabı “Büyülü Fener” de ifade ettiği gibi “dostlukta içtenliğin belirgin olduğuna, sadakatin kırılgan olmadığına ve çatışmaların doğal kabul edilip bulaşıcı olmadığına” inanan bu gençlerin dostluğun o önyargısız sezgilerini kaybetmeme çabaları söz konusu.

Oyunculukların profesyonel ve gösterişli bir havanın çok ötesinde sergilendiği ve sanki yönetmen gerçekten bir arkadaş grubu arasına kamerasını yerleştirmiş havasında aktarıldığı filmde tüm oyuncular doğallıkları ve gerçekçilikleri ile göz dolduruyorlar ama seyredene yansıyan bu sıcak görüntüde en büyük pay tercihleri ile yönetmene ait aslında. Özellikle Erik rolündeki Espen Klouman-Høiner, Philip rolündeki Anders Danielsen Lie ve Kari rolündeki Viktoria Winge bu gençlik hikâyesinin yaşamın o döneminin tüm unsurları ile birlikte seyirciye geçmesine keyifli bir şekilde katkıda bulunuyorlar. Yönetmen Trier, film boyunca zaman zaman hayal ile gerçeği karıştıran bir dış sesi de çok başarılı bir biçimde kullanarak görüntüyü donduruyor, görüntü ve sesin farklı anlara ait olduğu kısa sahneler üretiyor, geri dönüşlerde bulunuyor ve çoğunlukla kısa tutulmuş planlarla sanki olağanüstü bir hikâyeden seçtiği küçük parçaları bize aktarıyor.

Filmin kırılgan havasını çok iyi yansıtan bir müzik eşliğinde anlatılan ve çok yakın arkadaşlar arasındaki o tatlı ve dışa kapalı mizahın havasını da taşıyan hikâye filmin adını da çok iyi taşıyor. Bu bakımdan içerik ile filmin isminin çok başarılı bir biçimde örtüştüğünü de belirtmek gerekiyor. Phillip kız arkadaşı ile Paris’teki olağanüstü günlerini tekrar hayata geçirmeye çalışıyor, Phillip ve Erik hayranı oldukları bir yazarın hayat hikâyesini tekrar ve kendi bedenleri ile yaşamaya çalışıyorlar ama sanırım en önemlisi çok daha başka bir tekrarlama çabası; yavaş yavaş kaybetmeye başladıkları ilk gençliklerini her gün yeniden başlatarak o büyülü günleri ve saf dostluklarını sürekli tekrarlamaya çalışıyorlar. Tüm bu tekrarlama çabaları böylece aslında hikâyeye ilk bakışta farkedilmeyecek sıcak bir nostalji havasını katıyor.

Oslo’nun “zengin” çevrelerinde geçen bu hikâyede kahramanlarımız dünyanın büyük bir kısmının yaşadığı herhangi bir sıkıntıdan çok uzak gibiler ve bu nedenle yaşadıkları sıkıntılar “zengin ve entelektüel olanlara ait lüks duygular” gibi görünebilir. Bu küçük eleştiri bir yana bırakılırsa büyüme, sanat ve sanatçı, aşk, yitirme duygusu üzerine ama en çok da ve özellikle ilk gençlik günlerindeki ve aşkın erotik çekişmesinden uzak dostluklar üzerine ve dozunda bir mizah duygusu ile anlatılan bir ağıt bu film. Kederden ve çekişmeden uzak, gün ışığının yüzümüzü daha bir sevecen aydınlattığı o geri gel(e)meyecek günler için.

(“Tekrar”)

Hafið – Baltasar Kormákur (2002)

“Öldükten sonra cesedimi istediğiniz gibi sürükleyin, daha önce değil”

Günümüz İzlanda’sından bir aile üzerinden parçalanma hikâyesi.

Gösterişsiz başlayan ve çoğunlukla öyle devam eden ama adım adım inşa ettiği parçalanma hikâyesi ile çok etkileyici bir film. Gözlemleri, tespitleri ve sergilediği insanlık manzarası ile umuda pek bir yer bırakmayan ve üzerinde düşünmeye zorlayan bir çalışma.

Kişisel, sosyal ve ekonomik tüm ilişkilerin rayından çıktığı, küreselleşmenin toplumun en küçük birimlerine kadar inen parçalayıcı ve standartlaştırıcı etkisinin egemen olduğu bir ortamda bireysel çıkarların ve diğerlerine rağmen ayakta kalma mücadelesinin nasıl doğal bir yaşam şekli haline geldiğini etkileyici ve yalın bir dille aktaran film yönetmen Kormákur’un da filmografisindeki en etkileyici çalışmalardan biri.

Bir İzlanda kasabasında çalışan ve para harcamamak için çaydan başka bir şey içmeyen Çinli işçilerden, kârlı olmasına rağmen kapitalizmin doğası gereği büyükler arasında yok olmamak için satılması gereken şirkete ekonomik küreselleşmenin yakıcı etkisi altındaki bir dünyada diğer ilişkilerin bundan etkilenmemesi imkânsız elbette. Ne değişen dünyada babanın eskiyi ayakta tutma çabasının bir anlamı var ne de piyano başında hep birlikte söylenen ve insanlığın yitirdiklerinin tümüne bir ağıt havası taşıyan şarkının parçalanan aileyi bir arada tutma şansı. Her türlü otoritenin (bireyleri bir arada tutan ve sevgi ve saygıya dayalı otoriteden bahsediyorum) yok olup gittiği bir dünyayı sembolize eden pek çok unsur var filmde. Tüm film boyunca aciz bir şekilde gösterilen polis, en sağlıklı ilişkiyi elindeki elektronik alet ile kuran delikanlı, iyimser filmlerde mutlu bir büyük aile fotoğrafına arka plan oluşturacak toplu akşam yemeğindeki tüm diyaloglar iç burkan bir acılığa sahip. Delikanlının ileride kendisinin de dönüşeceği insan olan babasına olan tepkisini arabanın, o etrafındaki insanlara göstermediği özel ile camlarını sildiği arabasının, kapılarına sprey ile $ işaretleri yapması belki de insanın içinde yer alan ve sonradan toplumun tüm geçerli değerleri ve dinamikleri ile yok edilecek olan güzelliğin bir göstergesi.

Şöminenin bile sahte olduğu ve başında hiç konuşmadan oturulduğu evler var bu filmde. Bu etkileyici sahneden daha etkileyici olan tüm yemek bölümü. Bir oyundan uyarlanan film belki de oyunun en dramatik anlarını burada sinemanın kendi dilini başarı ile kullanarak yeniden yaratıyor. Bunun ardından gelen mirası açıklama sahnesi ise tüm kötülüklerin ortaya döküldüğü çok etkileyici bir kırılma anı. Ailenin küçük oğlunun dilinden ifade edildiği gibi herkesin birbirine tepeden baktığı ve birbirlerine benzedikleri için birbirlerinden nefret ettiği bir aile, aslında bir tüm bir toplum var burada. Filmin tüm kadrosu, en küçük rolden başrollere kadar, saf ve güçlü bir oyun veriyorlar ve filmin dramatik gücünü daha da artırıyorlar.

Ailenin kızının kocası ile birlikte evi talan etme sahnesi gibi seyredeni kahredebilecek bölümler içeren film, elbette benzersiz kar ve dağ görüntüleri, vahşi kapitalizmin uç noktalarını gösteren anları, naifliğin, hümanizmin ve toplumcu düşüncenin tamamen yok olduğu bir dünyada karşımıza çıkacak manzarayı anlatan etkileyici kareleri ile mutlaka seyredilmesi gereken bir film. Evet, filmde de söylendiği gibi “aşk şarkıları yazan ama kendinden başka kimse için bir şey hissetmeyen insanların” dünyası var burada. Yaşadığımız dünyayı ama önce kendimizi sorgulamak için.

(“The Sea” – “Deniz”)