Amerikalı fizikçi, matematikçi, yazar ve akademisyen Michael Guillen’in 1995 tarihli kitabı. Guillen kitabında “dünyayı değiştiren” beş denklemin ve o denklemi oluşturan bilim adamlarının öyküsünü popüler bir bilim kitabı tadında ve rahat okunan bir dil ile anlatıyor. Kitabın alt başlığı “Matematiğin Gücü ve Şiirselliği” olsa da ve amaçlardan biri matematiğin önemini vurgulamak gibi görünse de, eser bundan daha çok bilim, bilim insanı, bilimin aynı zamanda bir birikimin tarihi olması ve söz konusu beş denklemin bilim ve dünya tarihindeki önemi üzerine odaklanıyor. Bir başka şekilde ifade edersek, kitap matematiğin güzelliğinden daha fazla bilimin güzelliğine ve bilim insanlarının tarih boyunca birbirlerini beslemesine eğiliyor ve okuyucuyu beş denklem üzerinden bilim tarihinde keyifli bir yolculuğa çıkarıyor.
On dört yıl boyunca Amerikan ABC kanalında bilim editörü olarak görev yapan Guillen bizde TÜBİTAK’ın Popüler Bilim Kitapları dizisinde çıkan bu kitabında sade ve rahat okunur bir dil ile okuyucuyu seçtiği beş denklem üzerinden bir bilim tarihi yolculuğuna çıkarıyor. Bugüne kadar altı kitap yazan ve yedincisi de 2021 Eylül’de basılacak olan yazarın ilk iki eserinden sonrakileri bilimin manevî boyutlarını öne çıkaran ve onun bir “Hristiyan Bilim Adamı” sıfatı ile tanımlanmasını gerektirecek bir içeriğe sahipler. Örneğin 2016 tarihli kitabı “Amazing Truths: How Science and the Bible Agree” (Şaşırtıcı Gerçekler: Bilim ve İncil Nasıl Uyuşuyor) adını taşırken, basılacak son kitabının adı da “Believing is Seeing: A Physicist Explains How Science Shattered His Atheism and Revealed the Necessity of Faith” (İnanmak Görmektir: Bir Fizikçi Bilimin Ateizmini Nasıl Darmadağın Ettiğini ve İmanın Gerekliliğini Gösterdiğini Anlatıyor” olacak. Bu yazının konusu olan kitapta -neyse ki- böyle bir yol seçmemiş yazar ve okuyucuya beş denkleme giden yolu, bu denklemlerin anlamlarını ve dünyamızı nasıl şekillendirdiklerini anlatmakla yetinmiş.
Kitabın incelediği denklemler şöyle (Kitaptaki ifadelere göre): Isaac Newton’un “Evrensel Kütleçekim Yasası”, Danilel Bernoulli’nin “Hidrodinamik Basınç Yasası”, Michael Faraday’in “Elektromanyetik İndükleme Yasası”, Rudolf Clasius’un “Termodinamiğin İkinci Yasası” ve Albert Einstein’ın “Özel Görelilik Teorisi”. Yazar denklemler ve onları bulan bilim adamlarının her birine birer bölüm ayırmış ve bu bölümleri de beş ayrı alt başlıkta ele almış. Önce her bir bilimcinin başından geçen çarpıcı bir olayın anlatıldığı giriş bölümü yer alıyor; ardından ise Veni, Vidi ve Vici bölümleri geliyor: Bu bölümlerde sırası ile; bilim adamının üzerinde çalışacağı ve denklemimizin konusu olan alanı nasıl seçtiği, bu alanın tarihsel açıdan taşıdığı önem ve denkleme nasıl ulaşıldığı anlatılıyor okuyucuya. Sondeyiş başlığını taşıyan son bölümde ise denklemin, içinde yaşadığımız dünyayı geri dönülemeyecek biçimde nasıl değiştirdiği örnekleri ile getiriliyor karşımıza. Okumayı kolaylaştıran ve bilim adamı, denklem ve onun insanların hayatını nasıl etkilediği böylece akılda kalır ve takip edilebilir bir şekilde ilişkilendirilmiş oluyor ve özellikle de bilime olan merakı amatörlükten öteye geçmeyen okuyucular için taşlar yerine sağlam bir şekilde oturuyor.
Michael Guillen kitabını İngiliz şair Matthew Arnold’un bir sözü ile açıyor: “Şiir, bir şeyi en güzel, en etkileyici ve en gerçek şekilde ifade etme sanatıdır”. Matematiğin de bir dil olduğunu ve diğer dillerin aksine farklı milletleri, ülkeleri birbirinden ayırmayıp, onları ortak bir noktada bir araya getirdiğini söylüyor çok doğru bir şekilde Guiilen ve bu dilde denklemlerin de şiire karşılık geldiğini belirtiyor. Kitabı yazmasının asıl nedeni olarak da şunu söylüyor yazar: Şiirin yazıldığı dilden bir başkasına tam olarak asla çevirilemeyecek olması gibi, “Kaleme alındığı dilde okunmadıkça, bir denklemin gerçek anlamını kavramak ya da güzelliğini takdir etmek olanaksızdır”. Kitap seçilen beş denklemin güzelliğine ve kısa bir “cümle” ile insanlığın önünde nasıl yeni yollar açtığına odaklanıyor ve bunu başarıyor da; buna karşılık kitaptan asıl geriye kalan; matematiğin güzelliğinden de öte, genel olarak bilimin yüceliği oluyor.
Kitabın çekici yanlarından biri, bilim adamları ve denklemlerini kısa bir biyografi olarak da tanımlanabilecek şekilde, yaşadıkları ve “keşfedildikleri” toplumsal, tarihsel ve sosyal ortamla keyifli bir biçimde ilişkilendirebilmesi. Din ile bilimin tarih boyunca birleşmeleri ve ayrılmalarını ve her bir bilimsel ilerlemenin kendinden öncekilerin omuzlarında yükseldiğini örnekleri ile tarihsel bir bağlamda oturtabilmesinin de aydınlatıcı yanlarından biri olduğu kitap, Sondeyiş bölümü ile de önemli. Newton’un denklemi için ayrılan bölümde, bugün uzay çalışmalarının geldiği noktada bu denklemin taşıdığı büyük önemin anlatılmasının bir örneği olduğu gibi, her bir denklemin bugün insanlığı nereye taşıdığına yer verilmesi de doğru bir seçim olmuş. Popüler bilim kitabı sınıflamasına uygun, bugün basit ve normal gördüğümüz gerçeklerin (buradaki karşılıkları ile denklemlerin) nasıl bir insan gücü ve emeği, ve tüm bir insanlık birikimi ile ortaya çıktığını görmek için doğru bir kitap bu, özetlemek gerekirse.
(“Five Equations That Changed the World”)