Kategori: Sinema

The Third Man – Carol Reed (1949)

İkinci Dünya Savaşı’nın hemen sonrasında Viyana’ya çocukluk arkadaşını aramaya gelen bir yazarın arkadaşının karıştığı korkunç suçu keşfetmesini anlatan filmin bugün en çok hatırlanan sahnelerinden biri. Sinema tarihinin en parlak örneklerinden biri olan Carol Reed’in 1949 tarihli bu İngiliz filmi, Orson Welles, Joseph Cotten, Alida Valli ve Trewor Howard’ın aralarında olduğu muhteşem kadrosu, Anton Karas imzalı müziği, yazar Graham Greene’in senaryosu ve elbette Reed’in parlak yönetmenlik becerisi ile unutulmazlar arasında.

Bu sahnede yazar ve seyirci öldüğü söylenen adam ile ilk kez karşılaşıyor. Standart dışı kamera açıları, büyük usta Robert Krasker’in kontrastlı siyah-beyaz görüntüleri ve atmosferi ile sinema derslerine konu olan bu sahnede Orson Welles’in yüz ifadesine dikkat!

(“Üçüncü Adam”)

The Pit and the Pendulum – Roger Corman (1961)

“Nerede olduğunu biliyor musun Bartolome? Cehenneme adım atmak üzeresin. Cehennem Bartolome, CEHENNEM!: Ölülerin dünyası, şeytani bölge, lanetli ev, işkence yeri, araf, tamu, ateş, Şeytan, KUYU!… ve sarkaç.”

Kız kardeşinin ölümünü haber alınca İspanya’ya giden bir adamın karşılaştığı korkunç olayların hikâyesi.

Aynı adlı kısa hikâyeden uyarlanan film, yönetmen Roger Corman ve yapımcılar Samuel Z. Arkoff ve James H. Nicholson’ın 1960’ta çektikleri ve gişede büyük başarı kazanan “House of Usher” adlı filmin ardından kotardıkları ikinci Edgar Allan Poe hikâyesi. Yine Vincent Price’ın önemli rollerinden birini üstlendiği çalışma, kimilerine göre Corman’ın en iyi Poe uyarlaması ve orijinal hikâyeyi nerede ise sadece çıkış (daha doğrusu final) noktası olarak kullanmasına rağmen, kendi başına da hayli çekici bir korku filmi olmayı başarıyor.

Poe’nun 1842 tarihli kısa hikâyesi kendisini bir hücrede bulan adamın yaşadığı dehşet ve korkuyu olağanüstü bir üslup ile anlatan bir çalışma ve belki de en az korkunun sahibi kadar korkunun kendisine de odaklanan bir eser. Engizisyon dönemi İspanya’sında geçen hikâyeyi anlatan hücredeki adamın kendisidir ve bu tercih hikâyenin yaşattığı korku duygusunun katlanmasına neden olur. Karanlık hücresindeki derin kuyuya düşmenin kenarından dönen adamın, üzerinde salınıp duran ve her saniye kendisine daha da yaklaşarak alçalan tırpan şeklindeki sarkacı dehşet içinde gözlemesini anlatır hikâye. İşte Poe’nun bu hikâyesini senarist Richard Matheson kendi hikâyesinin nerede ise sonu yapıyor sadece ve bu değişiklik ile yetinmeyip bu korku dolu anların önüne bambaşka bir hikaye yerleştiriyor. Engizisyon geçmişin izleri olarak yine hikâyenin parçası ama burada asıl söz konusu olan engizisyon işkencecisi bir adamın yaptıklarının lanetlediği bir ailenin korkunç hikâyesi. Bu nedenle Poe’nun hikâyesini okumuş olanların filmde bu hikâyenin bir uyarlamasını beklemeleri sadece hayal kırıklığı yaratır; sonuçta karşımızdaki film nerede ise bu hikâyeden bağımsız bir film çünkü.

Corman’ın filmi Poe’nun hikâyesinin önüne eklediği kendi asıl hikâyesi ile Poe’nun eserinin odak noktasını, kuyu ve sarkacı, nerede ise ikinci plana atıyor ve asıl odak noktasını diri diri gömülme korkusuna, engizisyonun lanetine ve bu korku ve lanetin nesnesi olan insanların yaşadıklarına yerleştiriyor. Bu tercihin sonucunda karşımıza çıkan da kendi çapında başarılı bir film oluyor kimi kusurlarına rağmen. Belki “ucuz” görünen ama filme yakışan bir müzik, başarılı bir set tasarımı ve sürükleyiciğini hiç yitirmeyen temposu ile kendisini seyrettirmeyi başarıyor bu film. Kimin kötü, kimin iyi olduğunu, daha doğrusu gerçeğin ne olduğunu seyirciyi hayal kırıklığına uğratmayan şaşırtmalar ile hayli keyifli bir biçimde son anlarına kadar gizli tutmayı beceriyor. Belki bu arada kuyunun ve sarkacın dehşeti kaybolup gidiyor arada ama yine de film ilginçliğini muhafaza ediyor.

Richard Matheson’un senaryosu metnini yine kendisinin yazdığı “House of Usher” ile hayli ortak yanlara sahip: Tekinsizliği anlatan konuşmasız bir giriş sahnesi, sisler içinde gizemli bir koca şato, uşağın içeri almak istemediği bir “yabancı”, şatonun mahzeninde gömülü ölüler vs. Yine ilk filmde olduğu gibi burada da Vincent Price seyirciye ilk göründüğü sahnede aniden açılan bir kapının ardında beliriveriyor. İlk filmde yeterince etkileyici olmayan rüyâ (veya kabus) sahnesinin yerini burada yine pek etkileyici olmayan ve geçmişe dönülen sahneler almış. Bu sahnelerin eksikliğinin temel nedeni ise Price’ın anlatıcı rolünü üstlenmesi ve sahnelerin görselliğini olumsuz yönde etkilemesi. Price filmin ve anlaşılan Corman’ın tam da ihtiyacı olan oyuncu. Burada da gösterişli oyunu ve heybetli fiziği ile işini iyi yapıyor ama kimi sahnelerde, özellikle de gözlerini fıldır fıldır döndürerek oynadığı anlarda, hani nerede ise komedinin kıyısından geçiyor ve korku havasına zarar veriyor bir parça. Diğer oyuncular ise Price’ın gölgesinde kalıyorlar ve genellikle vasat performanslar gösterirken, özellikle genç adam rolündeki John Kerr bir parça zorlama içeren oyunu ile zayıf kalıyor.

Son bölümlerindeki gelişmeleri gereğinden fazla hızlı ele alan, doktorun gerçek niyetini gereksiz bir biçimde önceden ele veren sahnesinin akışına zarar verdiği ve muhtemelen sinema tarihinin en fazla örümcek ağı içeren örneklerinden biri olan çalışma, tipik bir Roger Corman filmi olarak görülmesi gerekli bir klasik özet olarak. Floyd Crosby’nin görüntü yönetmenliğindeki kamera açıları ve filmin genel gotik havasının yanısıra, seslerle, elbette korkunç olanları ile, ilgili de bir eser olan ve mutlaka okunması gereken Poe’nun hikâyesini hatırlatması bile başlı başına bir seyir nedeni.

(“Dehşet Saati”)

Running with Scissors – Ryan Murphy (2006)

“Sanırım anlatmaya nereden başladığımın bir önemi yok; nasıl olsa kimse inanmayacak bana”

Alkolik bir baba ve psikolojik sorunları olan bir annesi olan çocuğun annenin psikiyatristi tarafından yetiştirilmesi ile gelişen olayların hikâyesi.

Amerikalı yazar Augusten Burroughs’un anılarını içeren aynı adlı kitabından filmin yönetmenliğini de üstlenen Ryan Murphy tarafından senaryolaştırılarak sinemaya aktarılan bir hikâye. Bu garip karakterlerle dolu olan garip film, hikâyenin başında anlatıcı rolünü üstlenen baş karakterin de (Joseph Cross tarafından canlandırılan Burroughs) belirttiği gibi kimsenin inanmayacağı bir hikâyeye sahip; sinema için bile garip olan bir hikâyeye. Filmin hem gücü hem de zayıflığı da tam burada yatıyor; gariplik film karşısında ne yapmanız gerektiği konusunda da kararsız bırakıyor seyrederken sizi.

Gerçekliği tartışılmayan, hatta filmde anlatılan psikiyatrist baba ve ailesi tarafından gerçekleri saptırdığı iddiası ile mahkemeye de verilen kitap, yazar ile aile arasındaki yasal uzlaşmanın sonucu olarak yine de bir anı eseri olarak yayınlanabildiğine göre karşımızdaki gerçekten de olan biteni anlatıyor. 1970’lerde bir çılgın ailenin hikâyesi karşımızdaki ve sadece bu aile değil, filmdeki tüm karakterler bu çılgınlığın (veya başka bir ifade ile garipliğin) bir şekilde parçası hikâyeye göre. Kitabın/filmin orijinal adının da vurguladığı gibi tüm karakterler uç noktalarda yaşıyor. Yavaş yavaş depresyonun uç noktalarına doğru ilerleyen, yazdığı şiirleri yayınlatamayan ve içindeki farklı cinselliği keşfetmeye başlayan bir anne (Annette Bening), alkolik ve öfkeli bir baba (Alec Baldwin) ve onlarla yaşamaya çalışan bir eşcinsel genç (Cross). Bu eşcinsel gencin evlatlık verildiği annesinin psikiyatristi (Brian Cox) ise tedavilerinde sıradışı yöntemler kullanan ve göründüğü kadarı ile kimseye bir faydası olmadığı gibi aksine hastalarını daha da kötüleştiren bir doktor. Doktorun kimse tarafından saygı görmeyen, ezik ve kendini ailenin bakımına adamış eşi (Jill Clayburgh) ve birbirinden garip iki kızı (Evan Rachel Wood ve Gwyneth Paltrow) ve bu arada doktorun evinde veya etrafında yaşayan hastalar. Bunlardan özellikle Neil Bookman karakteri (Joseph Finennes) baş kahramanımızın girdiği eşcinsel ilişki (Neil 33, gencimiz ise sadece 13 yaşında) ile hikâyenin onlarca garip parçasından da birinin sahibi. Peki tüm bu gariplikler 70’li yılların pop şarkıları (Elton John’dan Al Stewart’a, 10cc’den Nat King Cole’a uzanan bir ünlüler listesi söz konusu) eşliğinde anlatılırken sinemasal olarak ne görüyoruz karşımızda?

Tek bir sağlıklı ve mutlu karakterin olmadığı bir filmin seyredilebilirliğinin baş koşullarından biri sinemasal gücü olsa gerek. Oysa Ryan Murphy’nin sineması böyle bir gücü hissettiremiyor seyircisine. Kendisi de eşcinsel olan ve ABD televizyonlarında eşcinsel karakterlerin ön plana çıktığı nadir müzikal komedilerden biri olan “Glee” adlı televizyon dizisinin yaratıcılarından biri olan Murphy, baş karakterinin eşcinselliğini bile yeterince iyi işleyememiş ve onun çocuk yaşında girdiği bu sömürü dolu ilişkisi ile ne yapacağını bilememiş gibi görünüyor. Benzer şekilde etrafındaki tüm karakterlerin hayatına tuhaf bir profesyonellikle yön veren ve bazen seyredip bazen müdahale eden psikiyatrist karakterinin adeta insanlıkla dalga geçen “alaycı ve kötücül Tanrı” özelliğini de yeterince öne çıkaramayarak bence ciddi bir fırsatı da kaçırmış. Bun karşılık film özellikle Bening, Cross ve Fiennes ile oyunculuk açısından hayli üst seviyelerde seyrediyor ve karakterlerinin garipliklerinin altından ortaya çıkarmayı başarabildikleri oyunculukları ile bu isimler filme cazibe katıyorlar. Özellikle Fiennes’in Neil Bookman karakteri başlıbaşına ayrı bir film konusu olabilecek kadar çekici sinemasal açıdan.

70’li yıllarda muhafazakâr düzeni ayakta tutan tüm değerlerin liberal bakışın saldırısı altında olduğu Amerikan toplumunda sorunlarını (öfkesini örneğini) yönetmeyi değil dışarı salmasını öğütleyen psikiyatristlerin bir örneğini teşkil etttiği garipliklerin birbiri peşisıra önümüze getirildiği filmin hikâyesinin derdi ne diye düşünmemek elde değil film boyunca. Karakterlerimize (hemen tümüne) acıma hissi ile mi yaklaşıyor, yerini kaybetme veya yerini zaten baştan hiç bulamamış olma duygularının sonuçlarını mı sergiliyor yoksa baş edilemeyeceği anlaşılan sorunlarda vazgeçmeyi ve yeni bir hayat denemeyi mi öğütlüyor ya da tüm bunları ve daha başka bir çok şeyi mi söylüyor bilmiyorum ama arada yarattığı benzersiz birkaç sahne dışında film kendi yarattığı tuhaflığın sanki altında kalmış gibi görünüyor. Annenin barda eski kocası ile karşılaştığı sahne veya gencin annesini terk ettiği sahne örneğin, hayli etkileyici bölümler ama bu sahneler de filmin yeterince başarılamamış kara komedisi ve işte tüm o tuhaflıkları içinde kayboluyorlar. Yine de film başta oyunculukları ile olmak üzere ve ardı ardına gelen tuhaflıklarının (karakterleri ve olan bitenleri) zaman zaman başarılı bir Wes Anderson filmini çağrıştırması ile ilgi çekebilir.

(“Elde Makas Koşmak”)

Jagged Edge – Richard Marquand (1985)

“Onun suçsuz olduğunu beynin mi söylüyor yoksa başka bir yerin mi?”

Zengin karısını öldürmekle suçlanan bir adamı savunan bir kadın avukatın hikâyesi.

1987’de kırk dokuz yaşında ölen Galli yönetmen Richard Marquand’ın sondan bir önceki filmi. Özellikle “Flashdance” ve “Basic Instict” filmleri ile tanınan Joe Eszterhas’ın senaryosunu yazdığı filmin hikâyesi tıpkı bu filmlerden ikincisi gibi bir “Kim Yaptı?” hikâyesi ve şüpheliye aşık olan bu kez bir polis değil avukat. Finaline kadar katilin kim olduğunu hissettirmemeye çalışan ve bunu bir ölçüde de başaran hikâye Glenn Close’un performansı ile de dikkat çekiyor ama 1980’lere damgasını vuran Amerikan Yeni Sağının Hollywood’taki esintilerinden taşıdığı izlerle de eleştiriye hayli açık yanlar taşıyan bir çalışmakta olmaktan kurtulamıyor.

1960 ve 70’li yıllarda Amerikan toplumundaki liberalleşme ve bunun muhafazakâr toplumun değerlerini sarsmasına tepki olarak ortaya çıkan Yeni Sağ iktidarının ve bu iktidarın yürütücüsü Ronald Reagan’ın damgasını bastığı yeni düzenin Hollywood’a da yansıması kaçınılmazdı şüphesiz. Buradaki yansımanın karşılıklı olduğunu ve sinemanın bu yeni düzenden hem etkilendiğini hem de yeni düzeni beslediğini söylemek gerek. İşte bu yeni düzende “aileye dönüş” veya liberal dönemdeki “kadın özgürlüğü” hareketinin “olumsuz” sonuçları Hollywood’un gözde konularından biri olmuştu. Bu filmde hikâye doğrudan bunu öne sürmüyor ama karakterlerin ve genel olarak hikâyenin kurgusu eleştirel bir gözle ele alındığında karşımızdaki filmin de dönemin bu genel eğilimine uyduğu rahatça söylenebilir. Close’un kadın avukat karakteri geçmişte savcılık yapan ve o dönemde kendisinin de alet olduğu yasadışı bir uygulama sonucu masum bir adamın cezalandırılmasına ve sonucunda intihar etmesine neden olmuş ve bu olaydan sonra ceza davalarına bakmamaya karar vermiş. Bu arada eşinden boşanmış ve iki çocuğu (elbette biri kız biri erkek, ideal çekirdek aile örneği olarak) ile yaşıyor. Hikâyenin çizdiği eski koca karakteri ise tam bir melek. Çocukları ile ilgili, eski karısına hâlâ aşık ve onun bir kutlamayı eski sevgilisi ile rahatça yapabilmesi için çocukları evden alıp götüren bir adam. Çizilen bu resimle hikâye doğrudan söylemese de evliliği bitirenin kadın olduğunu ima ediyor. Üstelik bu kadın yoğun iş temposunda çocuklarını sık sık ihmal etmek durumunda kalan bir karakterken, adam her daim şefkat ve sevgi göstermeye hazır. Kadının yeni sevgilisi ile olan ilişkisinin onu bir kez daha vahim bir yanlışa sürükleyip sürüklemediği de hikâyenin temel gerilim noktası ve kuşkusuz bu tercih de yine “yoldan çıkmış” bir kadının başına gelenleri anlatma derdinin parçası gibi.

Hollywood’un bu tür polisiyeleri anlatırken olayı hep zengin çevrelerde geçirmesi ve hikâyeye bir para unsuru katması alışıldık bir durum elbette. Yoksullar arasında yaşananlarda suçlunun kimliği çekici bir konu olamaz bu anlayışa göre. İşte bu zenginler arasında geçen hikâyede, kadın ile müvekkili arasında biraz fazla hızlı gelişen aşk inandırıcılıkta sıkıntı yaşarken yönetmen Marquand, Eszterhas’ın senaryosundan yola çıkarak kimi klişe karakterleri de karşımıza getiriyor; sadık olmayan kadınları dışarıda bekleyen en büyük tehlikenin sembolü olan yakışıklı ve tehlikeli bir jigolo, dürüst olmadığı şuhluğu ve aşırı makyajı ile vurgulanan ve filmde ilk görünen yanı bacakları olan bir kadın. Bunun dışında hikâye daktiloyu biraz fazla vurgulayarak sonradan önem kazanacak bir detayı atlamamamız için aldığı tedbiri fazla açık ediyor. Tüm bunlar bir yana bırakılırsa, Marquand’ın filmini seyredilir, arzu ettiği ölçüde olmasa da heyecan verici ve merak uyandırıcı kılmayı başardığı söylenebilir. Önemli bir kısmı mahkeme salonunda geçen bir filmi sürükleyici kılabilmesi de Marquand’ın başarılarından biri olarak gösterilebilir. Burada Glenn Close’un başarılı oyununu ve karakterinin pişmanlık, tereddüt, mutluluk ve korku arasında gidip gelen ruh halini çok etkileyici olmasa da yeterli bir biçimde yansıtmasını da anmak gerek. Marquand onun oyununun da yardımı ile hikâyenin gerilimini adım adım tırmandırıyor ve filmini türün meraklıları için çekici kılmayı başarıyor.

Kapıldığı korku dolu tereddüt ile sevgilisinin evinden kendi evine kaçan ve yaşadığı cinselliğin sonucu olan “kirlenmişliğini” duşun altında gidermeye çalışan kadın sahnesinin de örneği olduğu Yeni Sağ bakışı bir yana bırakılırsa, sinema tarihi açısından önemi ve kalıcılığı olmayan ama yine de seyredilebilir bir film özet olarak.

(“Bıçak Sırtı”)